«fizika va kimyo» kafedrasi hayvonlar biokimyosi

 
8-Mashg’ulot 

GARMONLAR VA ULARGA XOS SIFAT REAKSIYALARI 
 
Organizmda 
boradigan 
barcha 
metobolitik 
jarayonlarni 
fiziologik 
boshqarilishida nerv va gumoral tabiatli mexanizmlar asosiy o‘rinni egallaydi. 
Garmonlar kuchli biologik ta‘sirga ega bo‘lib, ularni juda kam miqdorda ham zo‘r 
samara berishi sababli, vitaminlar va fermentlar kabi kimyoviy faol moddalar 

---

qatoriga kiradi. Ular organlardagi metobolitik jarayonlarni boshqarib turganligi 
uchun, ularni moddalar ashlmashinuvining stimulyatorlari deb qaraladi. 
Garmonlar haqidagi ta‘limotga ko‘ra, ma‘lum bir moddaning garmonal 
faoliyatini tasdiqlash uchun quyidagi uchta dalil ko‘rsatilishi kerak. 
1.
 
Garmon ishlab chiqariladigan organ olib tashlanganda garmonlar ta’siri 
yo’qolishining yaqqol belgilari ro’y berishi. 
2.
 
Garmon yo’qligi belgilarining avto yoki tomotransplantatlari, yoki garmon 
ishlab chiqaradigan organ ekstrakti vositasida bartaraf qilinishi. 
3.
 
Organning ham ekstraktidan ajratilgan toza moddaning, iloji bo’lsa sintez yo’li 
bilan ham olingan toza moddaning sifat jihatdan spesifik garmonal ta’sirga ega 
bo’lishi kerak. 
Ichki sekresiya bezlari funksiyasi buzilganda turli kasalliklar kuzatiladi. 
Ular ayrim bezlar funksiyasining zo‘rayib ketishi natijasida garmonni ortiqcha 
ishlab chiqarishi (giperfunksiya) yoki aktivligining susayishi natijasida kam 
ajratishi (gipofunksiya)ga bog‘liq. Organizmning bir qismida ishlab chiqariladigan 
garmonni boshqa bir sohasiga tashish yo‘li bilan moddalar almashinuvini tartibga 
solish faqat sut emizuvchi hayvonlar uchungina xos emas; umurtqasiz hayvonlar 
va o‘simliklarda ham ba‘zi garmonlar ishlab chiqariladi va ularda ham shu usulda 
ma‘lum jarayonlar boshqarilib turadi. Sut emizuvchi hayvonlarning garmon ishlab 
chiqaradigan ichki sekresiya bezlari qatoriga: qalqonsimon bez, qalqon oldi 
bezlari, buyrak usti bezlari, oshqozon osti bezining alohida qismi, jinsiy bezlar, 
urug‘donlar, tuxumdonlar, gipofiz yoki miya o‘sig‘i, buqoq bezi kiradi.
Kimyoviy tabiati va ta‘sir usuliga qarab garmonlarni quyidagi uch turga 
bo‘lish mumkin. 
 1.Steroid garmonlar.
 2.Aminokislota hosilalari bo’lgan garmonlar
 3.Peptid va oqsil tabiatli garmonlar.