Nutq va musiqa tovushlarini saqlash, so‘ngra qayta eshittirishning eng keng tarqalgan usullaridan biri magnit yozuvidir. Magnit yozuvi ferromagnitlarda, tashqi magnit maydoni olingandan keyin ham, qoldiq magnitlanishning saqlanish xossasiga asoslangan. Magnitofonlarda tovush ferromagnit material kukuni aralashmasi qoplangan yupqa tasmaga yoziladi. Tovush to‘lqinlari mikrofon yordamida elektr tebranishlariga aylantiriladi. Tovush kuchaytirilganidan so‘ng halqasimon magnit cho‘lg‘amiga keladi. Magnit tasmasi halqasimon cho‘lg‘am elektromagnit qutblari orasida ma’lum tezlik bilan tortilganida, uning turli qismlari cho‘lg‘amdagi tokning o‘zgarishiga mos holda magnitlanadi. Demak, magnit yozuvi jarayonini quyidagi chizma orqali ko‘rsatish mumkin (41-rasm):
41-rasm.
Yozuv jarayonida magnit tasmasida magnitlangan yo‘l hosil bo‘ladi. Yozuvni qayta eshittirish uchun magnit tasmasi yozuv vaqtida qo‘llanilgan tezlik bilan tortiladi. Magnitlangan tasma harakatlanganida halqasimon elektromagnitda magnit maydoni o‘zgaradi va unda induksion tok paydo bo‘ladi. Bu induksion tok
kuchaytirgichga beriladi va undan radiokarnay g‘altagiga uzatiladi. Kuchaytirilgan induksion tok g‘altakdagi tebranishlarni hosil qiladi, g‘altakka yopishtirilgan diffuzor esa tebranishlarga mos tovushlar chiqaradi. Magnit tasmasidan yozuvni o‘chirish uchun o‘chirish kallagidan foydalaniladi.
13. Elektr filtrlari haqida tushuncha
Filtrlar asosan radiotexnikada, avtomatika va telemexanika qurilmalarida va ovoz texnikalarida signallarni ajratish yoki tekislash uchun xizmat qiladi. Filtrlarni ishlashi asosida induktivlik bo‘lib, yuqori chastotali toklarni ushlab qolib, kichik chastotali toklarni o‘tkazish yotadi (doimiy tashkil etuvchi toklar). Shuningdek, sig‘imlar yuqori chastotali toklarni o‘tkazib, kichik chastotali toklarni ushlab qoladi va tokning doimiy tashkil etuvchisini ham umuman o‘tkazmaydi.
Har qanday filtr har xil ko‘rinishda ulangan sig‘imlar (C) va induktivlik (L) lardan tashkil topadi va o‘zidan biron-bir chastota oralig‘idagi signallarni o‘tkazadi yoki o‘tkazmaydi.
Kichik chastotali filtrlar
Kichik chastotali filtrlar o‘zidan kichik chastotali signallarni o‘tkazadi. Kichik chastotali toklar induktiv g‘altagidan oson o‘tadi, kondesatordan esa juda yomon o‘tadi. Induktivlik g‘altaklaridan tuzilgan kichik chastotali L, C filtrlarining sxemasi va xarakteristikasi 42-rasm (a,b) da ko‘rsatilgan.
I 1 L2 a) b)
42-rasm. T-ko‘rinishdagi kichik chastotali filtr (a) va uning xarakteristikasi
(b).
Yuqori chastotali filtrlar
Yuqori chastotali toklar kondensatorlardan yaxshi o‘tib, g‘altakda tutiladi. Shuning uchun kichik chastotali filtrlar, rezonans chastotasidan oshgan toklarga qarshilik ko‘rsatadi. Yuqori chastotali toklar kondensatorlardan oson o‘tadi, induktiv g‘altaklaridan juda yomon o‘tadi. Yuqori chastotali filtrlarning sxemasi va xarakteristikasi 43-rasm (a,b) da keltirilgan.
С1 С2 I a) b)
43-rasm.
Oraliq filtri
Oraliq filtri ma’lum bir chastotadagi yoki chastota oralig‘idagi signallarni o‘tkazadi, qolganlarini esa tutib qoladi. Oraliq filtrining sxemasi 44-rasm (a) va xarakteristikasi (b) da ko‘rsatilgan.
L С
f a) b)
44-rasm.
Bunday filtr rezonans chastotasiga to‘g‘ri kelgan chastotadagi tokni bemalol o‘tkazish va boshqa chastotalardagi toklarni ma’lum miqdorda ushlab qolish imkoniyatiga ega.
1
f0 = (52)
2π⋅ L ⋅C L1 С1
45-rasm.
Oraliq filtr zanjiri L1C1 orqali ma’lum U kuchlanishni apparatga o‘tkazishga mo‘ljallangan. L2C2 belgilangan rezonans chastotasiga moslangan (45-rasm). Bu kontur belgilangan chastotani tebranishiga katta qarshilik ko‘rsatadi. Buning oqibatida oraliq filtrdan faqat ma’lum chastotadagi signal o‘tadi, undan yuqori va kichik chastotaga to‘g‘ri keladigan signallar apparat qismiga o‘tmaydi.
To‘suvchi filtrlar
To‘suvchi filtrlar asosan ma’lum chastotadagi toklarni ushlab qolib, shu oraliqqa to‘g‘ri kelmaydiganlarini hammasini o‘tkazadi. Bunday filtrning sxemasi 46-rasm (a) va xarakteristikasi (b) da keltirilgan.
L1 I
