Физика ва электроника асослари

1. XALQARO BIRLIKLAR TIZIMI (SI)

Asosiy birliklar sistemasi SI quyidagilardan iborat:

• 
  uzunlik birligi – metr (m);
  
• 
  massa birligi – kilogramm (kg);
  
• 
  vaqt birligi – sekund (s);
  
• 
  elektr tok kuchi birligi – amper (a);
  
• 
  temperatura birligi – gradus, kelvin (°, K); - yorug‘lik kuchi birligi – svecha (sv).
  

1.1. Ayrim mexanik va issiqlik kattaliklarining o‘lchov birliklari

Dastavval, ularning o‘lchov kattaliklarini topishda foydalaniladigan formulalarni keltiramiz.
Tezlik v bilan ifodalanadi, uning asosiy birligi – metr/sekund (m/s). Metr/sekund – bu shunday tekis harakat tezligiki, unda jism t=1 sekund vaqt ichida S masofani bosib o‘tadi va u 1 metrga teng deyiladi:
S
v = ,
t
1 m m
v = =1 .
1 s s
Tezlanish a bilan belgilanib, uning asosiy birligi metr/sek² (m/s²) bilan ifodalanadi. Bir metr/sekund kvadrat shunday tekis tezlanishki, bunda tezlik 1 sekundda 1 m/s ga o‘zgaradi.
Kuch birligi F bilan belgilanib, nyuton (n) da o‘lchanadi. Bir nyuton shunday kuch birligiki, jismning og‘irligi 1 kg bo‘lganida uning tezlanishi a=1 m/s² ga teng bo‘ladi:
m kg ⋅m

1. 
   n = 1 kg ⋅ 1 =1
   
2. 
   2
   

s s
F = m⋅a;

1.2. Ayrim elektromagnit kattaliklarning o‘lchov birliklari

Elektr zaryad miqdori q bilan belgilanib u kulon (k) da o‘lchanadi. Bir kulon zaryad miqdori birligi deb, o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzidan 1 sekund ichida 1 a tok oqib o‘tishiga aytiladi:
1 k = 1 a ⋅ 1 cek =1 a ⋅ cek.
Elektr potensiallar ayirmasi birliklari (elektr kuchlanish (U), elektr yurituvchi kuch (E) – volt (v)).
Volt – ikkita nuqta elektr maydonlarining potensiallar ayirmasi bo‘lib, ular o‘rtasidagi hosil bo‘lgan zaryad (Q) 1 k ga teng bo‘lganida, 1 joul ish bajariladi:
A = Q⋅U;
A
U = ; Q
1 j j
1 v = =1 . k k
Elektr quvvati P bilan belgilanib, uning o‘lchov birligi – vatt (w) da ifodalanadi:
P=U ⋅ I;
1 w = 1 v ⋅ 1 a = 1 v⋅a.
Bu birlik mexanik quvvatning birligiga mos tushadi.
Sig‘im C bilan belgilanib (F) faradada o‘lchanadi. O‘tkazgichga 1 k zaryad berilganida undagi kuchlanish 1 v ga oshsa, o‘tkazgich 1 farada sig‘imga ega deyiladi:
1 k k
1 F = =1 ,
1 v v
Q
C = .
U