Fizika va astronomiya

Reproduktiv-tadqiqotchilik turdagi laboratoriya ishlari, bu turdagi ishlami bajarishda o‘quvchilar fizik hodisalaming qo‘llanilish qonuniyatlarini xuddi reproduktiv turdagi singari aniq tasavvur qiladi, lekin ularga tajriba natijalari oldindan aniq emas.

2. Tadqiqot turdagi laboratoriya ishlari, bunday ishda muammo qo‘yiladi,

Uni eksperimental yechish metodikasini va kerakli asboblami tanlashni o‘quvchining o‘zi hal qiladi. Bunday ishlarga o‘quvchilar- ning kurs va bitiruv malakaviy ishlari kirib, bu tur ilmiy tadqiqot ishlariga birinchi qadam hisoblanadi. Mashg‘ulotlaming tashkiliy bhim >иIni I hum niuhim ahumiynlga cga. 1'izik praktikumni quyidagi ‘■hnklhiidn o'tkazhli iniimkin:

Ihinlnl;

■ilkllk, yu'nl bllta Mkklngi luboniloriya ishlari bo‘lim yoki кйНй innv/iillllig muziiiiiiiini nks clliiadi, har bir siklning luptlllllqI«II 11||11йккй1|1пи1)lb boradi;

iiinv/ului bo'ykhn, yu'ni old indan bclgilangan grafik йхонЫй hull innv/nlnidu iih biqarilndi;

koiiibliialNlynlH*digaii, yn'ni luboniloriya xonasi imkoni- yullml vn lull! innv/iilnrgn Icgixhli jihozlarning mavjudligiga hig'lli| holdn ynqinIdagl •thnkllnnilng bin ko'rinishida o'tkaziladi.

I'l/lk pi йк I Ik uiniiliig luboi iitin lyn ishlaii umuiniy llzika kursida llMAlly l gnu I Ignu ip num lui. Iiiidhiihir, jarayonlarning ko‘rgazmali iltllliiyiiii bu'lliililiil kii/nlhlign vii ainaldn qo‘ I Ian i lishini o‘rganishga llllkilll lift Hill

Miizkm la'limdn. nmuniiy llzika praktikumlarini o‘qitish illiitlnl kii'lansh va bo'lajak o'qituvchilaming eksperimental layyoigin ligini lakomillashlirishga yordam beruvchi quyidagi ijobiy )1||й|1йИ11 Itiobiilgn olisli lavsiya etiladi: laboratoriya ishlarini ||Д|й11«1| |aiiiyoiilda o'quvi hilami ilmiy bilish metodlari bilan Inillklll li lull, П/Ik In al Imi I hi n in g lubiatiga. ularni o'rganish IIHIhikllillylgH va iiniiildn qo'llanilishiga ishonch hosil qiladi; fizik IHnkllkiilll o'quvi lillai King nazaiiy va ainaliy Ukrlashlarini 11vt||1йп1 II hlign inikon bei adi. nazariyaning mohiyatini tushunishga ohb kchtdi; lizik praktikiimda ma’ruzalar, darsliklar, elektron darslik, o'quv qo'llamnalar va boshqa manbalar bilan mustaqil inlilush natijasida to‘plangan ma’lumotlar umumlashtiriladi; o'quvihilaiiii laboratoriya ishlarini o‘tkazish metodlari va ulaming xiiHuslyntIni i bilan tanishtiradi, nazariy bilimlami amalda qo‘llashga o'rgatndi, lizik asboblar bilan ishlash, mutaxassislikka oid bilim va ||1й1йкп1агп1 cgallashga yordam beradi; o‘quvchilar o'lchash xntollklniini aniqlashni o‘rganadilar, tajriba natijalarini qayta Ixhlnididn kompyutcr texnologiyalaridan foydalanishni o‘zlashtiradi; ek^pcnmcnhd i.shlami tashkil qilish va o'tkazish, ilmiy tadqiqot mclodlari bilan tanishish, o‘quvchilarda ilmiy tadqiqot ishlari bilan shug'ullanishga qiziqish uyg‘otadi; qurilmalar bilan ishlash, o'quvchilarning bilish va konstruktiv qobiliyatlarini, kuzatuv- chanlik, diqqat, sabr-toqat, tasavvur qilish va boshqa sifatlarini rivojlantiradi; o‘quvchilarda individual va jamoa bo‘lib ishlash madaniyatini, oldindan tuzilgan reja asosida ishlash malaka va ko‘nikmalarini shakllantiradi; o‘qituvchilarga umumiy fizika kursidan o‘quvchilaming bilim, malaka va ko‘nikmalarini munta- zam ravishda tekshirib borish, o‘quvchilarga esa, o‘z-o‘zini nazorat qilib borish imkoniyatini beradi.

Laboratoriya praktikumi o‘quvchilaming kelgusidagi pedagogik faoliyatga tayyorgarlik darajasi va xususiyatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. Fizik praktikum ishlarini bajarish jarayoni, kelgusida o‘quvchilaming amaliy faoliyati uchun juda muhim hisoblanadi. BoMajak fizika o‘qituvchisi uchun laboratoriya mashg‘ulotlari va fizik praktikumlami tashkil qilish va o‘tkazishda, eksperimental masalalami yechish va o‘quvchilaming Jtexnik ijodkorligiga rahbar- lik qilishida juda muhim hisoblanadi.

Pedagogik oliy o‘quv yurtlarida fizik praktikumdan laboratoriya ishlarini bajarishda, o‘quvchilar, texnika oliy ta’lim muassasalariga mo‘ljallangan qo‘llanmalardan foydalanayotganligini ham ko‘rsa- tish mumkin. Ammo umumiy o‘rta ta’lim inaktablari, AL va KHK lar uchun bakalavr-o‘qituvchilar tayyorlash bilan ishlab chiqarish uchun muhandis-bakalavrlami tayyorlash usullari metodik jihatdan bir-biridan farqli ekanligi ma’lum. Pedagogika oliy ta’lim muassa- salarining o‘ziga xos yo‘nalishi bo‘lishi kerak. Bo‘lajak fizika o‘qituvchisidan nafaqat chuqur va ko‘p qirrali bilimga, balki yuqori darajadagi eksperimental malaka va ko‘nikmaga ega bo‘lish ham talab qilinadi. Bu fikming o‘rinli ekanligini, bo‘lajak o‘qituvchining umumiy o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi fizika kursidagi laboratoriya praktikumi ishlarini bajarish va tajribalar o‘tkazish bilan bog‘liq faoliyatini tahlil qilish asosida ko‘rsatish mumkin.

Laboratoriya ishlarini o‘tkazishda, tajriba qurilmasi o‘quv xonasining ixtiyoriy joyidan yaxshi ko‘rinadigan bo‘lishi kerak. BoMajak o‘qituvchi tomonidan quyidagi talablarga rioya qilinganda tajribaning samarali bo‘lishiga erishish mumkin: mazmunli, ishonchli, ko‘rgazmali, asosli, ilmiy, qisqa vaqtli, hissiyotli va texnika xavfsizligiga rioya qilish. Tajribalaming ishonchli bo‘lishi deganda, o'qituvchi namoyish qiladigan har bir tajribaning ko'z.langan natijani berishi tushuniladi.

Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, agar tajriba kutilgan natijani bcrmasa, o'qituvchi o‘quvchilar oldida obro‘sini yo‘qotib qo‘yishi mumkin I ksperimental qurilmalarda ko‘rsatiladigan hodisa va Intnyoiilni, o'quvchilarga tushunarli yoki avvalgi nazariy hamda nmnliy tayyorgarlik asosida tushuntirish mumkin bo‘ladigan darajada ko'rsatilishi lozim. Tajribalami takrorlash zarurligi shu bilan tushuntiriladiki, fizika o'qitish asosida yotuvchi eksperi- mcntnl, o'quvchilar ko‘z oldida faqat bir marta bajarilishi yetarli num, nksinvlui, agar o'qituvchi o'quvchi va o‘quvchilar bu tajribani ('•ulati ihlqtitih qo'yganlikhu ini yoki lining mohiyatini noto‘g‘ri lalqln qlltiyotganlik hit ini sc/ib qolsa, tajribani albatta qayta I икпм Itthli Ini In I laluli qilishi lozim Tajribani qayta takrorlashda, lulihu vksprtlmcnlni xaraktcrlaydigan o‘ziga xos xususiyatlami la'kidlab o'lish kcrak.

Laboratoriya ishlarida bajarilayotgan tajribalar, albatta, yaxshi tushuntirish bilan parallel olib borilishi zarur, chunki hissiy qabul qilishlar, har doim ham to‘g‘ri tasavvur hosil qilishga kafolat bera ohnaydi. Kuzatish jarayonida o‘quvchilar predmet yoki hodisaning inuhlm bdgilariga diqqat qila olmasliklari mumkin. Natijada, fizik hodlsti yoki jarayon haqida to‘liq va aniq bo‘lmagan, hatto noto‘g‘ri tasavvur ham hosil boTishi mumkin. Qabul qilish, faqat sezgi organ larining faoliyati bilangina chegaralanmaydi. Sezgi bilan I ikrlash hamohang bo‘lgandagina dunyoni to‘g‘ri anglash imkoniyati tug‘iladi va ilmiy dunyoqarash shakllanadi.

Yuqorida aytilgan fikrlardan kelib chiqib, laboratoriya ishlarini tashkil qilish, bajarish va ulami namoyish qilish uchun o‘qituvchi cgallashi zarur bo'lgan quyidagi malaka va ko‘nikmalami ko‘rsatish mumkin:

• 
  o‘quvchilaming fizik hodisalami kuzatish va o‘rganish jarayonidagi bilish faoliyatlarini boshqarish;
  
• 
  fizik hodisalami kuzatish, tadqiqot metodini sifat va miqdor jihatdan o‘rganish, nazariyaga kirish va uning xulosalarini tasdiqlash, fizik qonunlaming amaliyotga tatbiqi masalalarining ycchimini tajribalar asosida topish;
  

• 
  tajribani muvaffaqiyatli namoyish qilish, laboratoriya ishida berilgan eksperimentni to‘g‘ri va aniq o‘tkazish uchun fizik asboblar bilan ishlash, qurilmani yig‘ish va ma’lum talablarga rioya qilgan holda ishni bajarish.