Fizika va astronomiya

24.1-jadval

Tashlashlar soni	Teng imkoniyatli voqealar ma’qul voqealar soni	1	2	3	4	5	6
n =300	m	47	53	52	48	54	46
Ehtimollik	W	0,157	0,176	0,173	0,160	0,180	0,153
n = 600	m	98	102	101	99	103	97
Ehtimollik	W	0,163	0,170	0,168	0,165	0,171	0,161

Bu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, shoshqolni tashlashlar soni ortishi bilan ixtiyoriy tomonning tushish ehtimoli 1/6 ga tobora yaqinlashar ekan. Bunga o‘xshash tajribalami o‘quvchilarga uyda bajarish uchun topshiriq sifatida berish maqsadga muvofiqdir.

Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari fizika kursiga kelsak, uni o‘qitishda ESG‘Tlami shakllantirish imkoniyatlarini aniqlash uchun bu bosqichda o‘qitiladigan «Molekular fizika» bo'limini tahlil qilish kerak. Molekular fizikani o‘rganish tabiatdagi juda ko‘p hodisalami tushunishda kalit vazifasini bajaradi. Molekular tasav- vurlar asosida gaz, suyuqlik, qattiq jismlar va plazma holatidagi moddalaming turli fizikaviy va kimyoviy xossalari o‘rganiladi.

Molekular fizikaning asosiy g‘oyalari, prinsiplari, metodlari va natijalari faqatgina fizika fanida fundamental ahamiyatga ega bo‘lib qolmasdan, ular juda muhim bo'lgan umumilmiy va metodologik ahamiyatga ham ega. Chunki, ulaming manbai bo‘lib, molekula- laming real mavjudligi, ulaming xaotik harakati va o‘zaro ta’siri, issiqlik harakatga taalluqli statistik qonuniyatlaming obyektivligi, nuitcriyn harakalining issiqlik va mexanik ko‘rinishlarini tubdan l'nrq qillshi va boshqa tasavvurlar hisoblanadi.

Al. va KI IK lar fizika kursida «Molekular fizika» muhim o‘rin vgnlluydi, chunki moddalaming tuzilishi va xossalari haqida znmonaviy ilmiy qarashni shakllantirish, fizika o‘qitishning asosiy vazifasi hisoblanadi. Moddalaming ichki tuzilishi masalasi kimyo, biologiya, astronomiya va boshqa fanlarga ham singib ketgan. Shuning uchun, molekular fizikaning elementlari AL va KHK larda o'qililadigan boshqa tabiiy fanlarga ham kiradi. Faqat uning lusliunchiilari, qonunlari va nazariyalariga asoslanibgina, modda issiqlik hodisaluri va jarayonlari haqidagi ta’limotni yaratish IllHink in

Agur hozirgi kunda mavjud molekular fizikaga tegishli iidnbiyoilanii tahlil qilsak, quyidagi kamchiliklaming mavjudligiga ishonch hosil qilamiz:

1. 
   Talabalaming molekular fizikadan olgan bilimlarida mexa- nlstlk vn Icnomcnologik tasavvurlar, molekular-kinetik tasavvur- Inidnn iiMiiii, chunki dnslurdn ham, adabiyotlarda ham ESG‘Tlar doynrll yo'q. Shu o'rltuln, chtimollnr nazariyasi va matematik stnllMlkn iHi'ylclia ninshhur olim B.V.(inedenkoning: «Fizikada slNtlMtlk kouscpsiyn huktnron bo'lib qoldi, ammo bunga o‘quv ic|nlnil vn darsliklar amalda hech qanday o'zining munosabatini bildirgani yo'q. Statistik fizika, atom fizikasi, kvant mexanikada na/jiriy-ehtimoliy apparat keng qo‘llanilib, u fizik fikrlashning nsosini tashkil qilmoqda, shuning uchun, yetarli darajadagi nazariy- c'htlmolly ta'limga katta ehtiyoj sezilmoqda» - degan fikrini kcltIrish mnqsadga muvofiqdir.
   

I hi sohiida o'tkazilgan ilmiy-metodik tadqiqotlaming ko‘rsa- tlshlchn, dnvlat ta’lim standard, dastur va o‘quv-adabiyotlami inkomlllnshtirishdagi dolzarb va muhim muammo bo‘lib, talabalami IING'llnr va statistik qonuniyatlar bilan tanishtirish va qurollan- tlrlsh mnqsadga muvofiq hisoblanadi.

2. 
   Molekular fizikani o‘qitishdagi jiddiy kamchiliklardan yana biri tubiat hodisalarini o‘rganishda ishlatiladigan tushuncha, qonun va nazariyalaming qo‘llanish chegarasini muhokama qilin- masligidir, bu esa talabalarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishga salbiy ta’sir qiladi.
   

Molekular fizikani o‘qitishdagi yuqorida ko‘rsatilgan kamchiliklami bartaraf qilish uchun, quyidagilami amalga oshirish lozim:

• 
  bo‘limga taalluqli bilimlar tizimi yaxlit, mantiqan zid bo‘lmagan va fizika kursi bilan shunday ichki bog‘lanishda boTishi kerakki, bu bo‘limning g‘oya va tushunchalari butun kurs bo‘yicha izchil va keng qo‘llanilib, olamning zamonaviy fizik manzarasini shakllantirishga asos boTib xizmat qilsin;
  
• 
  boTimning tarkibi shunday bo‘lishi kerakki, o‘quv materialini induktiv va deduktiv bayon qilishda, talabalar, ilmiy bilishning molekular-kinetik yoki statistik va termodinamik metodlarini birgalikda qo‘llashning afzalliklarini ko‘rsin. Tala­balar, bu metodlami o‘rganilayotgan hodisa va jarayonlarga amalda tatbiq qila oladigan malakaga ega bo‘lishlari hamda molekular fizikaning amalda qoTlanishining ilmiy asoslarini tushunishlari zarur. Shu bilan birga, tarkib, o‘ta mantiqiy va tejamkorlik bilan molekular fizikaning zamonaviy asoslarini talabalar yaxshi tushunadigan qilib bayon qilinishini ta’minlashi lozim;
  
• 
  molekular fizikaning tushunchalari, qonun va nazariyalarining talqini va rivojlanishi, zamonaviy fizika fanida ulami tushunish bilan aynan bir xil bo Tib, ulami o‘rgatish, AL va KHK larda fizika o‘qitishning oldiga qo‘yilgan maqsadga erishishga imkon yaratishi kerak.
  

Shunga qaramasdan, hozirgacha molekular fizikadan mavjud bo‘lgan barcha o‘quv qoTlanmalarda, statistik va mexanik siste- malaming asosiy farq qiladigan jihatlari, ulami bayon qilish metodlari yetarli darajada bayon qilinmagan Bu jihatlami o‘rganish uchun tanlab olingan fizik nazariyalaming asoslari oydinlashtirishga muhtojdir. Masalan, hozirda ishlatilayotgan dastur va o‘quv qoTlanmalarda molekular-kinetik nazariya shunday o‘qitiladiki, go‘yoki, dinamik tasavvurlar asosiy boTibgina qolmasdan, asosiy o‘rinni ham egallaydi. ESG‘T lar va metodlar esa hozirgi zamon tabiiy fanlarda hamda o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllan- tirishda muhim rol o‘ynashiga qaramasdan, molekular hodisalami tushuntirishda yetarli darajada qoTlanilmaydi. Natijada, o‘quvchilar <nip,idii, dinamik qonuniyatlarga ortiqcha baho berish, ESG‘T va nictodliirni yctarlicha baholamaslik, faqatgina metodik nuqtayi iiii/Jirdnngina cmas, balki fizika fani nuqtayi nazaridan ham nolo'p.'ridir. Yuqorida aytilgan fikr va mulohazalarga asoslanib, nyrlni I SG'T larni shakllantirish metodikasini ishlab chiqish, d lliniy-metodik muammo hisoblanadi.