“Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Xayrullayev Sardor Shayxiddin o’g’li Qattiq sorbentlarning klassifikasiy va ularning fizik-kimyoviy xossalarini o’rganish mavzusidagi

Г = (1.1.1)
Formuladan foydalanib topiladi. Bu yerda Г-adsorbsiya, n- eritmadagi moddaning umumiy mol soni, N₀- moddaning eritmadagi adsorbsiyaga qadar mol qismi, N- adsorbsiyadan keyingi mol qismi, m- adsorbent massasi. Gaz va suyuqliklarning qattiq jismga adsorblanishini o’lshash uchun (agar adsorbent solishtirma sirti 10 M²/g) adsorbent mavzuda tajribadan avval va keyin bevosita topiladi. Adsorbsiya kinetikasi (ya’ni adsorbsiyaning vaqt bo’yicha o’zgarishi) Mak-Ben va Bakr taklif qilgan prujinali tarozida aniqlanadi. Bunda shisha nay ichidagi prujinaga ilingan shisha kosachaga adsorbent solinadi va naydagi havo so’rib olinadi. So’ngra nayga adsorblanadigan modda bug’i yuboriladi.
Adsorbent bug’ga to’yganidan keyin uning massasining ortishiga (prujinaning cho’zilishiga) qarab adsorbentga yutilgan bug’ miqdori aniqlanadi.
Adsorbsiyaning 2-xarakteristikasi adsorbsiya vaqtidan iborat.
Adsorblangan molekula adsorbsion qavatga qancha vaqt davomida istiqomat qilishi adsorbsiya vaqti deb ataladi, bu kattalik adsorblangan malekulaning adsorbent sirtida qancha vaqt turishini (yashashini) ko’rsatadi. Agar molekula bilan sirt orasida hech qanday tortishish kuchlari mavjud bo’lmasa, bu vaqt t₀ bilan belgilanadi va bu vaqt kattaligi molekulaning tebranish davri, ya’ni 10^-12 -10^-13 sekund chamasida bo’ladi. Agar molekula bilan sirt orasida tortishish kuchlari mavjud bo’lsa, molekulani sirtga tutib turgan kuchni yengish uchun zaruriy energiya olgandagina molekula sirtdan ajrab ketadi. Molekula bu energiyani issiqlik harakatining flyuktuasiyasi tufayli olishi mumkin. 1924-yilda S.Ya. Frenkel adsorbsiyasi vaqti bilan temperatura orasidagi bog’lanish uchun tenglama taklif etdi. Adsorbsiya vaqti Frenkel tenglamasiga muvofiq o’zgaradi.


t=t₀e^Q/RT (1.1.2)
bu yerda Q-molekula bilan sirt orasidagi o’zaro ta’sir energiyasi (adsorbsiyaning molyar issiqligi), t₀=10^-12-10^-13 sek, ya’ni molekula bilan sirt orasida hech qanday tortishish kuchlari mavjud bo’lmagan sharoitdagi adsorbsiya vaqti.