Fizika” kafedrasi g. B. Nafasova fizika fanidan labaratoriya mashg’ulotlar to’plami uslubiy ko‘rsatma guliston-2021 fizik kattaliklarni o‘lchash

Qurilmani tuzilishi va ishlash
Bu ishda jismlarning massasi richagli tarozi yordamida tortib topiladi. Richagli tarozining sxemasi 1- rasmda keltirilgan. Bu tarozi teng elkali va shayin deb ataluvchi richagdan iborat bo’lib, bu shayin o’zining tekisligiga perpendikulyar (tik) ravishda o’rtasiga qo’yilgan K po’lat prizmaning qirrasiga tayanadi. Prizmaning qirrasi A ustunchaning ustiga o’rnatilgan silliq plastinka (yostiq) ga tayanadi. SHayinning o’rtasidagi K prizmadan barobar uzoqlikdagi uchlarida pallalarni osib qo’yish uchun kerak bo’ladigan moslamalar - va prizmalar bor. O’rtadagi va chetki prizmalarning qirralari bir-biriga paralel bo’lishi lozim. Pallalarda yuklar bo’lmaganda shayin gorizontal yoki deyarli gorizontal vaziyatda turishi kerak. SHayinning vaziyati chetki prizmalarni birlashtiruvchi chiziqqa perpendikulyar ravishda shayinning o’rtasiga o’rnatilgan I strelka bilan aniqlanadi. Strelkaning uchi A ustunchaning pastki qismidagi S shkala oldida harakatlanadi. SHayin gorizontal vaziyatda turganda strelka shkaladagi o’rta chiziq ro’baro’sida turishi kerak.
Tarozi ishlamay turgan vaqtda uni arretirlab qo’yish lozim: tarozi uning ustunchasi ichidagi maxsus moslama vositasida arretirlanadi, bu moslama tarozining pallalarini va shayinni biroz yuqori ko’tarib va ularning prizmalarini bo’shatib, tayanch yuziga bosilib behuda eyilishdan saqlaydi. Tarozini arretirlash yoki tarozi shayinini tushirish kerak bo’lganda, tarozining pastki qismidagi B kallak buraladi.
Tarozini ishlatishdan avval uni to’g’ri o’rnatish lozim. To’g’ri o’rnatilgan tarozida A ustuncha tik turadi. Ustunchaning tik yoki qiyaligini undagi D shoquldan bilish mumkin. SHoqulning uchi bilan tarozi asosiga o’rnatilgan uchlik bir-birining ro’baro’sida turishi kerak. SHoqulni bu vaziyatga tarozining oyoqchalaridagi vintlarini burash bilan keltirish mumkin. Agar tarozining ustunchasi tik vaziyatga keltirilgan bo’lsa, pallalarga yuk qo’yilmaganda tushirilgan shayinning I strelkasi S shkalaning o’rta chizig’iga deyarli to’g’ri kelib turadi. Agar shayinning strelkasi shkalaning o’rta chizig’iga to’g’ri kelmay qolsa, ya’ni strelka o’rta chiziqdan 2-3 bo’limdan ortiq og’ib ketsa, u holda tarozini shayinning ikki uchidagi kichkina jez yuklarni u yoq bu yoqqa burash bilan to’g’rilash mumkin.