Fizika” kafedrasi g. B. Nafasova fizika fanidan labaratoriya mashg’ulotlar to’plami uslubiy ko‘rsatma guliston-2021 fizik kattaliklarni o‘lchash

LABARATORYA ISHI №5

SUYUQLIKLARNING ICHKI ISHQALANISH KOEFFITSENTINI STOKS USULI BILAN ANIQLASH.

Ishning maqsadi: Stoks usuli-suyuqlik ichida tik yo`nalishda harakatlanuvchi sharchaga ta`sir etuvchi kuchlarning muvozanat sharti asosida suyuqlikning ichki ishqalanish koeffitsentini aniqlash.

Kerakli asbob va buyumlar: uzunligi 100-150 sm va diametri 10-15 sm bo`lgan tsilindirik shisha idish: tekshiriladigan suyuqlik, kichik qo`rg’oshin va metall sharchalar,sekundomer, chizig’ich.

I sh to’g’risida nazariy tushuncha
Har qanday suyuqliklarning bir qatlami ikkinchi qatlamiga nisbatan harakatlanganda ular orasida ishqalanish kuchlari hosil bo`ladi.Tezroq harakat qilayotgan qatlamga tezlashtiruvchi kuch ta`sir etsa,aksincha sekinroq harakat qilayotgan qatlam tomonidan tezroq harakat qilayotgan qatlamga sekinlantiruvchi kuch ta`sir etadi. Bu kuch o`zaro harakatlanuvchi suyuqlik qatlamlarining sirtiga urinma ravishda yo`nalgan bo`ladi. Tajribalar ishqalanish kuchi tekshirilayotgan qatlamlar yuzasiga va qatlamlar orasida tezlikning qanchalik tez o`zgarishiga bog’lik ekanini ko`rsatadi. Bir-biridan Z masofada bo`lgan ikki qatlam mos ravishda U<sub>1</sub> va U<sub>2</sub> tezliklar bilan oqayotgan bo`lsa, (2.1-rasm) tezliklar farqi U=U₁-U₂ bo`ladi.Qatlamlar orasidagi masofa oqish tezligiga tik yo`nalishda olinadi. Bir qatlamdan ikkinchi qatlamga o`tganda tezlikning qanchalik tez o`zgarishini ko`rsatuvchi kattalikga N<sub>u</sub>=U/Z tezlik gradienti deyiladi.Demak tezlik gradienti oqish tezligiga tik yo`nalishda birlik qatlamda tezlikning o`zgarishiga teng ekan. Gradient tezlikning ortish yo`nalishida olinadi. 5.1-rasm. N’yuton ichki ishqalanish kuchi F,tezlik gradienti N_u va ishqalanuvchi qatlamlar yuzasi S ga proportsional bo`lishini ko`rsatadi, ya`ni:
(1)
Suyuqlikning xususiyatiga bog’liq bo`lgan kattalik  suyuqlikning ichki ishqalanish koeffitsenti yoki yopishqoqlik koeffitsenti deyiladi. Formula (1) dan
(2)