Fizika fakulteti fizika kafedrasi

golografik interferometriya dep atalatug’un ha’m ju’da’ ken’ tarqalg’an metodti ko’rip shig’ayiq. Bul metotin’ a’piwayi variyantinin’ ma’nisi to’mendegiden ibarat. Buyimnin’ eki tu’rli, braq bir-birinen azg’ana pariq qilatug’in ,misali, deformaciya procesindegi eki jag’dayina tuwri keletug’in eki interferencion ko’rinis bir fotoplyonkag’a izbe-iz jazip alinadi. Bul eki gologrammani jaqtilandirg’anda buyimnin’ eki su’wreti payda boladi. Bul su’wretler bir-birinen eki jag’dayi siyaqli da’rejede parq qiladi. Bul eki su’wretti payda etiwshi qayta tiklengen tolqinlar kogerent boladi, interfernciyalanadi ha’m su’wret betinde buyim jag’dayinin’ o’zgerisin xarakterlewshi polosalar gu’zetiledi.

Basqa bir variyuntta buyimnin’ ma’lim bir jag’dayi ushin gologramma tayarlandi; Oni jartqanda buyim uzaqlaspaydi ha’m golografiylawdin’ birinshi basqishindag’iday buyim jaritiladi. Bul jag’dayda ja’ne eki tolqin payda boladi, olardin’ biri golografik ko’rinis payda etedi, ekinshisi bolsa buyimnin’ o’zinen tarqaladi. Eger endi buyim jag’dayina gologrammani expozitciya qiliw waqtindag’iday qarag’anda qandayda bir o’zgerisler ju’z berse, ol jag’dayda bul tolqinlar arasinda ju’zrisler ayirmasi ju’zege keledi ha’m ko’rinis interferncion polosalar menen qaplandai.

Su’wretlengen usil buyimlar deformaciasin, olardin’ terbeliwi, aylanba ha’reketi ha’m usig’an uqsaslardi izertlewge qaratilg’an. Tokarliq stanoginin’ patronina qisip qoyilg’an sharikli pochemnik ko’rinisinin’ foto su’wreti u’shinshi su’wrette ko’rsetildi. Interferencion ko’rinis qisiw ku’shinin’ eki tu’rli ma’nisinde deformaciya ha’r qiyli boliwin aniq ko’rsetedi, tenzometr strelkasinan izbe-iz aling’an eki expozitsiya waqtinda jazip aling’an eki jag’dayi usini ko’rsetip turipti

3-su’wret. Buyimnin’ golografik interferometriya metodi menen jazip aling’an deformaciyalari

Golografik interferometriya qaytariwshi betlerdin’ islew beriliwinde yaki izerlennip atirg’an buyimlardin’ otikaliq jaqtan bir tekliligine qatti talaplar qoyilmaydi. Haqiyqattanda deformaciya terbeliw ha’m basqalar na’teyjesinde buyim beti boylap o’zgeretug’in jol parqlari ju’zege keledi.Sonin’ uhsin polosalar ko’rinisi juqa perdelerde ju’z beretug’in interferenciya qubilisinda baqlanatug’in ko’riniske uqsayi. Juqa perde ro’lin denenin’ izbe –iz kelgen eki jag’dayi ortasha betleri arasindag’I ken’islik atqaradi. Basqasha aytqanda interferenciyalaniwshi tolqinlar frontlari ju’da’ quramali formadsa boliwi mu’mkin, braq ko’binese interferencion ko’rinis shama menen betlik bolip an’sat baqlandi. Golografik termenalogiyani qollap, tolqinlardin’da ekinshisi ushin tayanish tolqin boladi, dew mu’mkin, bunda ha’r biri eki kogerent halda tayanish tolqin golografiylani atirg’an tolqing’a pu’tkilley uqsaydi. Bug’an qarama-qarsi interferencion a’sbaplarda salistiriw tolqini spatind, yag’niy tayanish tolqini spatinda pu’tkilley aniq standart tolqin xizmeyt qiladi ha’m izertlenip atirg’an tolqinlar frontida usi da’rejede a’piwayi boliw kerek.

Jaqtiliqti shashiwshi denelerdin’ gedir budir betinen (misali avtomobil shinalari, balkalar, korroziyalaniwshi betler h.t.b) jaqtiliq qaytatug’in jag’daylarda, diywallari ju’da’ bir tekli bolmag’an idisqa saling’an buyimlar halida bul qa’siyet sebepli golografik interferencioni a’melge asiriw mu’mkin.Sonin’ ushinda golografik interferometriya ju’da’ ken’ qollanilatug’in boldi.

Gologramma degenimiz ne?

Gologramma bir neshe mu’yeshten ko’rilwtug’in arnqawli su’wretke uqsaydi. Gologrammalardin’ ken’ tarqalg’anlig’I, a’dette, nurdan sirtqa shig’arilg’al vertual, ush o’lshemli (3D) obektler siyaqli ken’ yarqalg’anlig’I ju’da’ ken’ tarqalg’an, braq ol gologrammalar negizi qandayda bir belgioni joq qiladi.Gologrammalar 3 o’lshemli fotosu’wretlerge uqsaydi. Eger siz gologrammag’a qarag’anin’izda, siz su’wretke qarag’anda, ko’lemli obyektti aynadan qarap turg’anday boladi. 3D –filimler siyaqli gologrammalar ha’m basqa 3D ko’rinisler ortasindag’I ayirmashiliq, gologramma ushin 3 o’lshemli ko’rinis ushin arnawli ko’z aynek tag’iw sha’rt emes. Da’stu’riy foto su’wretlerden parqli , parqi tegis statik ko’riniste uslap turiwshi gologramma ko’p mu’yeshlerden ko’rinetug’in ko’rinisti jaratadi. Gologrammag’a ko’z qarasin’iz o’zgergende yaki basin’izdi ha’reketke keltirip yakki gologrammani ha’reketke keltirsen’iz negizi aldin’g’I ko’rinbeytin jerin ko’riwin’iz mu’mkin. Gologramalardsiz qaraytug’in bolsaq , 3D ko’rinetug’in bolsada, olar tegis kino, pltalar ha’m basqa jazip aliw qurallarinda turaqli tu’rde su’wretke alinadi ha’m saqlanadi. Siz ko’rgen gologramma ko’rinisti 3D ko’rsetedi, braq saqlang’an na’rse tegis.

Haqiyqiy gologrammalar jaqtiliq sizig’in, a’dette, lazerdi ajratiw joli menen jaratiladi, sonin’ uhsin onin’ bir bo’limi foto su’wret filimi siyaqli jazip aliw quralinda uristan aldin bir obyektti to’n’keredi. Nur shiraqtin’ basqa bo’limi tuwridan-tuwri filimge nur tu’siwi mu’mkin. Eki jaqtiliq sizig’I filimge nur shashqanda filim negizi ekewi arasindag’I ayirmashiliqlardi jazip aladi. Obekt endi joq bolsada, 3D tu’rdegi golografikaliq jaziwlar jen’il ta’rizde nurli bolsa tamashago’y negizgi obekttin’ 3 o’lshemli ko’rinisine uqsas ko’rinisti ko’re aladi.

Haqiyqiy gologrammalardin’ en’ ko’p qollaniliwi kredit kartalar ha’m pullar. Olar kishi to’men spatli gologrammalar, braq olar negizi haqiyqiy na’rse. Bul gologrammlardan birewin ko’rsen’iz ha’m basin’izdi yaki gologramman’izdi basqa ta’repke jo’neltirsen’iz, ko’rinistin’ ko’lemli obyekt siyaqli shuqirliqqa iye ekenligi qanday ko’rinisin ko’riwin’iz mu’mkin. Gologrammalr kredit kartalari ha’m pullarda isletiliwinin’ sebebi qa’wipsizlik ushin. Bul gologrammalr joqari da’rejede arnawli qurallar menen bayitilg’an joqari gologrammalardan jasalg’anlig’I sebepli Kontrafaktti saqlaw ju’da’ qiyin.

Vidio oyinlardag’I gologramma. Haqiyqiy golografyaliq displeyler vidio kameralardin’ joqari oktanli du’nyasina tayar boliwinan aldin uzaq jollarg’a iye boladi ha’m tariyxtag’I oyinlar golografik negizinde isletilgen optik illyuziyalar bolip, erkin ju’riwshi na’rseler ha’m belgiler. Gologramma vidio oyninin’ en’ taniqli tu’ri Seganin’ Gologaramma time Traveleri. Usi arcade oyinlari turaqli televizordag’I su’wretlerdi ko’rsetiw ushin iymek aynadan paydalang’an.

Gologarfiyanin’ tiykarg’i qa’siyeti

Kogerent nurlar da’stelerinin’ difraksiya ha’m interferensiya qubilislarina tiykarlanip jaqtiliq tolqinlarinin’ strukturasin jazip aliw ha’m oni o’z halina qayta tiklew usilina golografiya delinedi.Golografiyanin’ ma’nisi buyimnan kiyatirg’an nurlaniwdin’ tolqin frontin foto plastinkag’a jazip aliw, son’ buyimnin’ ko’rinisin ju’zege keltiriw maqsetinde bul frontti tiklewden ibarat. Golografiyanin’ fotografiyadan ayirmashilig’I , fotografiyada jaritilg’an obekttin’ ayrim noqatlarinan qaytqan nurlar fotoplastinka yaki foto plyonka tegisliginin’ ayri, noqatlarina obektiv ja’reminde fokuslanadi. Bunda buyim barliq bo’limlerinin’ ko’rinisleri aniq bolobermeysdi. Fotoapaprat qandayda bir tegislikke bekkem etip ornatilg’an bolsa buyimnin’ sol tegislikte jatiwshi nurlaridin’ ko’rinisleri aniq bolip shig’adi. Buyimnin’ bul tegislikten berjag’indag’I yaki arjag’indag’I bo’limlerinin’ ko’rinisleri bolsa onshelli aniq bolmaydi. Misali , imarat aldinda turg’an adamnin’ fotoggrafik ko’rinisinde adam gewdesi jasirip turg’an imarat bo’legin fotografiyag’a tu’rlishe jag’daylardan qarag’an menen ba’ribir ko’rip bolmaydi. Bunna tisqari imaratti adamnan qanshelli uzaqta jaylasqanlig’inda aniqlap bolmaydi. Imarat ha’m adamnin’ ko’rinisleri bir tegislikte ko’inedi. Braq fotografiyag’a qarap biz denelerdin’ ken’isliktegi jaylasiwi haqqinda oyimisqa keltiremiz . Bunin’ sebebi – insan miyi ko’lemli buyimlardi olardin’ tegis ko’rinislerine qarap bilip aliwg’a u’yrenip qalg’an.

Fotografiyada ko’rinisleridin’ tegislik xarakteri to’mendegishe tu’sindiriledi: fotoplastinkada buyimnin’ ayrim noqatlarinan qaytqan nurlardin’ salistirmali intensivlikleri jazip alinadi. Bul nurlar fazaliq arasindag’I baylanisti fotoplastinkanin’ qarayiwina eshqanday ta’siri joq. Fazalar arasindag’I baylanis buyimnin’ ayrim noqatlarin fotoplastinkadan uzaqliqlarina baylanisli.

Femek, buyimnan qaytqan nurlardin’ tek amplitudalarina emes, ba’lkim fazalarin ha’m fotoplastinkada jazip aliw usilin tabiw kk. Bul usil golografiya. Gologafiya tolqin optikanin’ tiykarg’I nizamlari- interferenciya ha’m difraksiya nizamlarinan paydalaniw tiykarinda ju’zege keldi. Fotografiya denelerdin’ tek g’ana 2 o’lshemli ko’rinisin berse, Golografiya ko’lemlik (3 o’lshemli) su’wretin interferencion ko’rinisin beredi.

Golgarmma denelerden shashilgg’n kogerent nurlar menen tayanish tolqinlar qosiliwinan payda boladi. Gologramma nur tarqali bag’iti, fazasi, amolitudasi, tolqin uzinlig’I haqqinda informaciyua beredi. Gologrammani qayta tiklew ushin ja’ne tayanish tolqinlarina tuwri keiliwshi nurlar menen jaritiw lazim, bul jag’dayda difraksiyalaniwshi nyurlar payda bolip, bizge denden shashilg’an nurlar ko’shirmesin beredi ha’m baqlawshi bul denede o’zin ko’rip atirg’anday boladi.

Gologarmma aliw sizilmasi

Lazer L linza ko’leminde ken’eytirilip A obekt ha’m onin’ qasindag’I u’lken K aynag’a jiberiledi. Aynadan ha’m buyimnan qaytqan tolqin kogerent tolqinlar menen ushrasip fotoplyonkada gologrammani beredi. Ken’isliktin’ u’lken ko’leminde interferenciya ko’rinisi boliwi ushin deneni tek kogerent da’steler mene g’ana jaritiw kerek. Sonin’ ushin golografiya 1960 jillarda joqari kogerentliktegi jaqtiliq derekleri – lazerler payda bolwii menen g’ana rawajlaniwdi basladi. 1947- D.Gabor su’wretlerdi payda qiliwdin’ golografiyaliq usilin usinis qilg’anda ol haqqinda bir neshe alimlar g’ana biletin edi. Ha’zir golografiya – tochkanin’ en’ kerekli tarawlarinin’ biri.

Gologrammalrdi aliwdin’ tu’rli usillari bar.I.N.Denisyuk en’ a’jayip usillardan birin usindi. Gologramma sonday qalin’ qatlam imolsiyali fotoplastinkag’a jaziladi, qatlamnin’ qalin’lig’I jaqtiliq tolqini uzinlig’inan u’lken boladi. Deneden qaytqan ha’m tiykarg’I da’stelerdin’ interferenciya ko’rinisi imulsiya qalin’lig’inda payda boladi. Ko’p mu’zeylerde tap sonday gologrammalr qoyilg’an, Noqat olarda denenin’ ko’rinisin tiklew ushin a’piwayi jaritqish yaki quyash nurinin’ o’zi jetkilikli. Bunday gologrammanin’ strukturasin tolqin frontin tiklew ushin za’ru’r bolg’an nurlardi o’zi yan’lap aladi.

Gologrammalar tek g’ana denelerdin’ obrizin jaratiw ushin g’ana qollanilmaydi. Olar ju’da’ u’lken jaziwli mag’luwmatlardi jazip aliwg’a ja’rdem beredi, olardi optikaliq sistemalardin’ operatciyalarin (ko’rinistin’ buziliwlari) tuwirlawda, mashinalardin’ vibratciyalarin basqariwda qollaniw mu’mkin.

Teoriyalliq esaplawlarda sonday baylanis kelip shig’adi : Gologrammanin’ birlik maydaninda dene haqqinda N=1/λ² g’a’ressiz mag’luwmat jazip aliw mu’mkin. Sonday etip , Beriy-nyon lazer nurlaniwi (λ=0.632 mkm) menen aling’an gologrammanin’ 1sm²qa 250mln g’a’ressiz mag’luwmat tuwri keledi. Gologrammadag’I mag’luwmatlardin’ ko’p sanlig’I strukturasinin’ quramalig’inda o’z ko’rinisin tabadi. Adam gologrammanin’ u’lkeytilgen tarawin tu’rli da’rejede qaralasqan ta’rtipsiz dag’lar toplami spatinda ko’redi. Bunday ko’rinistin’ sebebi, ko’zimizdin’ gologrammada aniq nizamliqlar tiykarinda berilgen dene haqqindag’I mag’luwmatlardi ko’re almawinda. Golografiyaliq ko’rinislerdi tiklew – bul mag’luwmatlardi bir formadan insan seziw ushin qolay basqa formag’a aylandiriwdan , yaki olardi elektron esaplaw mashinalarina kiritiwge tuwirlawdan ibarat.

Gologrammani tiklew waqti ju’da qisqa (10^-10sqa shekem). Golografiya u’lken mug’dardag’I mag’luwmatlardi jazip aliw, esaplaw ha’m ju’da tez izertlew imkaniyatin beredi. Golografiyanin’ bul qa’siyetlerinen ko’plegen ilimiy ha’m texnikaliq problemalardi sheshiwde paydalaniladi. Misali golografiyaliq interferometriya. Interferenciya usillari menen jaqtiliqti diffuz shashiwshi obektlerdi, misali, metal konstrukciyalarinin’ karroziya menen qaplaniliwi, biton balkalari, avtomabil pokrishkalari ha’m usig’an uqsaslardi tekseriwge imkaniyat berdi. Eger bunday obekttin’ deformaciyasin u’yreniw lazim bolsa, onda gologramma ja’rdeminde onin’ us’h o’lshemli ko’rinisi payda etiledi ha’m bul ko’rinis obekt penen qosiladi. Onda obekt ha’m gologrammani, gologramma aliw waqtinda qollanilg’anlig’I siyaqli, jaqtiliq penen jaritiladi. Endi ko’rinistin’ jaqtiliq penen deneden qaytqan jaqtiliq interferenciyalanadi. Sebebi olar kogorent. Eger obekt o’z formasin azg’ana o’zgertken bolsa, onda golografiyaliq ko’rinis penen obektten qaytqan nurlar arasinda jol ayirmasi ju’zege keledi, na’teyjede obyekt formasinin’ o’zgerisi xarakterlewshi interfernciya polosalari payda boladi. Golografiyaliq interfensiyani baqlawdin’ basqa usilida bar. Foto plastinkag’a denenin’ eki jag’daydag’I eki gologramma izbe-iz jaziladi. Bul eki gologrammani jaritiwda tiklengen ko’rinislerdin’ tolqinlari interferenciyalanadi ha’m dene sirtinda birinshi jag’daydag’iday, obekt jag’dayi o’zgerisin xarakterlewshi ko’rinis payda boladi.

Ses tolqinlari ja’rdemindede gologrammalr aliw mu’mkin. Kogerent ses tolqinlari aldinnan belgili, ultra ses ja’rdeminde ju’da’ u’lken obektlerdi jaritiw mu’mkin. Ses ha’m optikaliq gologrammalar aliw principlari birdey, tek ses gologrammalarinda alimlarg’a jaqtiliq intensivligi o’zgerisleri ornina basim o’zgerisleri menen jumis islewge tuwri keledi. Ses tolqinlari jaqtiliq o’te almaytug’in denelergede an’sat g’ana kirip baradi.

Akustikaliq golografiya keleshekte meditcina , geofizika,metallurgiyada ken’ qollaniliwi mu’mkin. Bunday gologramma ja’rdeminde vrach adamnin’ ishki orginlarin, geofizik bolsa jer bayliqlarin ko’re aladi.

Fizik ha’m injenerler optikaliq esaplaw mashinasin jaratip atir. Onin’ rejedegi quwatlig’I sekundina bir mlrd operatciyadan artiq bolip, ha’zir bar bolg’an en’ tez elektron esaplaw mashinalarina salistirg’anda on ma’rte u’lken boladi. Bunday mashinalardin’ tiykarin lazer qurilmalar quraydi. Olardin’ yadi da optikaliq bolip, mag’luwmatlardi golografiyaliq jaziwg’a tiykarlanadi. O’lshemi10x10 sm² bolg’an gologrammag’a 100mlnnan artiq mag’luwmatlardi jaziw mu’mkin, bunday ko’lemdegi mag’luwmat ushin 1mln betke jaqin baspa tekst kerek. Golografiyaliq optika ja’rdeminde ha’zir quramali matematikaliq esaplawlar, funkciyalardi differenciyalaw. Integral operatciyalar orinlanip atir, en’ quramali ten’lemeler sheshilip atir.

Golografiya usilinan ha’zir ju’da’ ko’p tarawlarda qollaniladi. Braq olardin’ en’ tiykarg’isi mag’luwmatlardi jaziw ha’m saqlaw. Golografiya a’piwayi mikrofotografiya usilina qarag’anda, birdey ko’lemge ju’z ma’rte ko’p mag’kluwmatti jaziw imkaniyatin beredi. Misali, o’lshemleri 32x32mm² bolg’an fotoplastinkag’a, ha’r birinin’ maydani 1mm²tan bolg’an 1024 gologrammani, yag’niy 1024 betlik kitapti jaylastiriw mu’mkin. Golografiyaliq yadli elektron esaplaw mashinasi, Golografiyaliq elektron mikroskop, golografiyaliq kino ha’m televediniye, golografiyaliq interferometirler siyaqli tarawlar endi rawajlanip atir.

Juwmaqlawshi

Men o’z kurs jumisimdi tayarlaw procesinde tu’rli a’meliyatlardan ha’m internet materiyallarinan paydalandim ha’m golografiya haqqinda ja’nede ko’birek mag’luwmatlarg’a iye boldim. Men sui kurs jumisin jaziw procesinde golografiyanin’ tariyxi onin’ rawajlaniw basqishlari menen tanisip shiqtim. Golografiya endi rawajlanip atirg’an tarawlardin’ qatarina kiredi eken. Golografiyanin’ qolayliq ta’repleri sonda ol ko’rinisti ko’riwshige elede aniqliq penen ha’m 3 o’lshemli formatta arnawli ko’z a’yneklersiz ko’riw imkaniyatin beredi eken. Golografiyanin’ rawajlaniwi ko’plegen tarawlardin’ rawajlaniwina sebep boliwi mu’mkin. Solardan biri keleshekte golografiya keleshekte meditcina tarawina u’lekn qolayliq tuwdiriwi mu’mkin. Ol insan ishki orginlarin ko’riwde ja’rdem beredi, ol arqali vrash ishki orgindi 3 o’lshemli formatta qolayli tu’rde ko’re aladi ha’mde kesellikti aniq boljaydi. Ja’nede golografiya jer asti kartalarin siziwda da qolayliq tuwdiradi yag’niy ol keleshekte geofiziklerge u’ken ja’rdem beriwi mu’mkin. Golografiya ja’rdeminde geolog jer astindag’I qatlamlardi 3D formatta aniq ko’re aladi ha’m bul qatlamnan o’nim aliwdin’ en’ qolayli usilin tan’lawda u’lken ja’rdem beredi. Golografiya ha’zirde ele toliq rawajlana qoyg’an joq. Oni Gabor en’ birinshio oylap tawilg’an watinda ol tuwrali alimlar onsha qizig’iwshiliq bildirmegen, braq keyin ala lazer nurlarinin’ rawajlaniwi golografiyanin’ rawajlaniwina u’lken ta’sir ko’rsetken. Demek keleshekte insaniyattin’ o’mirinde golografiya tarwi u’lken ro’l oynaydi ha’m ol taraw insan ushin u’lken xizmetlerdi a’melge asiradi. Men soni juwmaq spatinda aytiwim mu’mkin golografiyanin’ rawajlaniwi menen ilim texnikanin’ rawajlaniwi keskin artadi ha’m insaniyat rawajlaniwin dawam etedi.

Golgrafiya interferenciya qubilisina tiykarlang’an bolip, basqash aytqanda tolqinnin’ fazaliq baylanislarin interferncion ko’rinistin’ amplitudaliq strukturasina aylantiradi. Juwmaqlap soni aytiwim mu’mki, pa’n ha’m texnikanin’ rawajlaniwi gologafiyanin’ rawajlaniwina u’lken imkaniyat jaratip berdi ha’m insan o’mirin gozzalastiriwda dawam ettirip kelmekte.

A’debiyatlar

1. O.Аxmаdjonov. Fizikа kursi, I-tom. Toshkent, “O‘qituvchi”. 1991.

2. I.V.Sаvelev. Kurs obshey fiziki. T.1,M., Nаukа,2000g.

3. А.А.Detlаf, B.M.Yavorskiy. Kurs fiziki. M., “Visshаya shkolа”.2000g.

4. T.I.Trofimovа Kurs fiziki, M., «Visshаya shkolа».2000g,380c.

5. G.А.Zismаn, O.M.Godess. Kurs obshey fiziki. M, izd. “Visshаya shkolа”, 1991 g

6. D.V.Sivuxin «Obshiy kurs fiziki». Tom 1. M.Nаukа.1977-90g

7.Ландсберг Г.С. Оптика. Учеб. пособие: Для вузов.-6-е изд., стереот. - М.: Физматлит. 2003. -848 с.

8.Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi. «Optika». «Fizmat» M. 2005.-792 b.

9.Matveyev A.P. «Optika». M .1985.-351 b.

10.Kaliteyevskiy NIL "Volnovaya optika". M. 2006. -383 b.

11.Грибов Jl.A., Прокофьева Н.И «Основы физики» М. 1998.

12.Kuyliev V.T. «Optika» «Fan va texnologiya» Toshkent. 2014.

13.Tuxvatullin F.X., Jumabayev A., Fayzullayev Sh.F., Tashkenbayev U.N., Murodov G ’. Optika. 1-qism. 2004 y.

14.Отажонов Ш., Эшжонов Б.Х., Оптика. Укув услубий мажмуа. УзМУ. 2015.

15. Хабибуллаев П.К.. Назиров Э.Н.. Отажонов Ш., Назиров Д. «Физика изохли лугати».Узбекистон Миллий Энциклопедия нашриёти. 2002.

16. Бутиков И. «Оптика». Санкт-Петербург. 2003.

17. Коршунова J1.H. «Оптические явления». М. 2005.

18. Отажонов Ш. «Молекуляр оптика» Т . 1994.

Internet saytlari

1.Ilimiy jurnallarwww.infomag.ru.

2. www.sciencedirect.com

3. www.onlinelibrary.wiley.com

4. www.ziyonet.uz

5. www.kitob.uz