|
1. Gidrolizlanuvchi (estro) tanidlar
. Bu guruxga kiruvchi tanidlar glikozidlar
xususiyatiga ega bulib, ular molekulasida efirlarga xos boglanish bor. SHuningdek ular
fermentlar,
suyultirilgan
kislotalar
ta‘sirida gidrolizlanib oddiy komponentlariga
parchalanadi. Asosan, bu tanidlar pirogallol unumlaridan iborat. Ular uch valentli temir
eritmasi bilan kora-kuk rangli birikma (chukma) xosil kiladi.
Gidrolizlanuvchi tanidlar uz navbatida kuyidagi guruxlarga bulingan:
1.
Depsidlar
– aromatik oksikarbon (fenil-karbon) kislotalarning uzaro xosil kilgan
murakkab efirlari. Gidrolizlanuvchi tanidlar didepsidi – metagallat kislotadir.
Metadigallat kislota Xlorogen kislota
(dedipsid)
(didepsid)
Depsidlar xakikiy oshlovchi moddalarga kirmaydi. Ular jelatin bilan chukmaydi va
terini oshlash xususiyatiga ega emas.
Depsidlar didepsid (ikki molekula oksikarbon kislotadan), tridepsid (oksikarbon
kislotalarning uch molekulasidan xosil bulgan) va boshkalardan tashkil topadi.
Girofor kislota (tridepsid)
2. Gallotaninlar
(galloilgeksozlar) asosan kislotaning (ba‘zan boshka oksikarbon
kislotaning xam) uglevodlar (yoki kup atomli spirtlar) bilan bergan murakkab efirlari
bulib, xakikiy glikozidlarga kiradi.
O C
O
OH
OH
OH
OH
OH
HOOC
HOOC
OH
H
OH
H
HO
O
C
O
CH
CH
OH
OH
O
OH
HO
C
CH
3
O
OH
CH
3
O
C
O
OH
CH
3
COOH
Gallotaninlar gidrolizlanganda gallat kislota va geksozlarni (glyukoza, gamameloza
va boshkalar) ajratadi. Eng oddiy gallotaninga dorivor ravochdan ajratib olingan gallat
kislota bir molekulasining glyukoza bilan birikishidan tashkil topgan glyukogallin kiradi.
Gallotaninlardan xitoy gallotanini, turkiya gallotanini, gamamela tanin va
boshkalarning tarkibi yaxshi urganilgan.
Xitoy
gallotanini
Turkiya gallotanini
. R-H
Olimlarning olib borgan tajribalari asosida olgan ma‘lumotlariga karaganda sumax
o‗simligining bargidan olingan tanin glyukozaning 6 ta kislota (4 tasi didepsid, 2 tasi
monogalloil xolida), skumpiya o‗simligining tanini va xitoy gallotanini glyukozaning 7 ta
gallat kislota (3 tasi tridepsid, 2 tasi didepsid va 2 tasi monogalloil xolida) va Turkiya
gallotanini glyukozaning 5 ta gallat kislota (3 ta tridepsid va 2 tasi didepsid xolida) bilan
birikishidan tashkil topganligini aniqlagan.
3.
Ellagotaninlar
–
o‗zidan ellag kislota ajratadigan oshlovchi moddalar. Ilgari
ellagotaninlar ellag kislotaning uglevodlar yoki kup atomli spirtlar bilan xosil kilgan
murakkab efirlaridan tashkil topadi deb xisoblanar edi. Keyinchalik SHmid va shogirdlari
utkazgan tekshirishlarga karaganda ellag kislota oshlovchi moddalarning gidrolizlanishi
natijasida geksaoksidifen kislotaninig laktoni sifatida xosil bular, ellagotaninlarni esa
uglevodlar (geksozlar) geksaoksidifen kislota bilan birikib tashkil etar ekan.
Ellag kislota
Geksaoksidifen kislota
Eng oddiy ellagotaninlarga divi-divi (
Caesalpinia coriaria Willd
,mevasi),
mirobalan (
Terminalia chebula Retz.),
kvebraxo (
Schinopsis
turlaridan) va
Eucalyptys sieberiana
dan ajratib olinib, yaxshi o‗rganilgan korilagin xamda
Geranium thubergii Sieboid. Et Zucc
/dan ajratib olingan geraniinlar kiradi.
Geksaoksidifen kislota optik faol bo‗lib, korilaginda ( ) formasida, yuglaninda
(korilaginning izomeri, yongoq mevasining po‗stidan ajratib olingan) esa o‗zining (--) –
formasida uchraydi.
Keyin ma‘lumotlarga karaganda ellagotaninlar tarkibida gallat va geksaoksidifen
kislotalardan tashkari, tuzilishi buyicha bu moddalarga ancha yakin bulgan boshka
birikmalar xam uchraydi. Ulardan xelulin (mirobalar ekstraktining asosiy komponenti),
xebulag (mirobalan ekstraktining ikkinchi komponenti) kislotalari, brevilagin
I
va brelagie
II
, brevifolinkarbon kislota, degidrodigallat kislota, valoniv kislota va boshkalar ajratib
olingan xamda yaxshi urganilgan. Xebulin kislota esa birinchi marta kristall xolda ajratib
olingan tanin xisoblanadi.
YUqorida kursatilgan o‗simliklardan tashqari anor mevasining pustida, oddiy dub
daraxtining pustlog‗ida xamda turkiya gallasining tarkibida xam ellagotanilar bo‗ladi.
II
. Kondensatsiyalanuvchi tanidlar (kotanidlar). Bu guruxdagi tanidlar molekulasida
efirlarga xos boglanish bulmaydi, ular uzaro difenil tipida birlashadi. SHuning uchun xam
bu tanidlar suyultirilgan kislotalar tas‘sirida oddiy birikmalarga parchalanmaydi.
2
OH
O
C
OH
OH
R
OH
HO
C
O
O
C
O
HO
O
OH
HO
OH
OH
OH
OH
HO
COOH
COOH
Aksincha, ular kuchli kislotalar va boshka birikmalar ta‘sirida (yoki uzi oksidlanib) rangli
birikmalar – flobafenlarni xosil kiladi.
Kondansatsiyalanuvchi tanidlar uch valentli temir tuzlari bilan kora-yashil rangla
chukma xosil kiladi.
Ishkorlar ishtirokida yukori xaroratda kizdirilgan kondensatsiyalanuvchi tanidlar,
uzidan pirokatexin bilan bir katorda ba‘zan floroglyusin xam ajratadi.
Kondensatsiyalanuvchi tanidlarni ba‘zan kuyidagi guruxchalarga buladilar:
Do'stlaringiz bilan baham: |
