Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

Morfin olish texnologiyasi 
O‗simlik nomi. Ko‗knori-
Papaver 
-ko‗knoridoshlar oilasiga kiradi.
Ko‗p yillik: bo‗yi 60-150 sm ga etadigan o‗t o‗simlik. Poyasi tik o‗suvchi, yashilroq 
yoki qiz
g‘
ish binafsha rangli, sertuk, ayrisimon shoxlangan. Bargi oddiy, bandli kulrang 
yashil, tuxumsimon yoki cho‗ziqtuxumsimon, o‗tkir uchli, tekis qirrali yoki cheti bir oz 
o‗yilgan va poyada ketma-ket joylashgan bo‗lib, boshni aylantiruvchi yoqimsiz hidi bor. 
Gullari yirik oq, faqat bir kecha gullaydi. Gul kosachasi sertuk, besh tishli, shishgan va 
uzun naysimon, asos qismi meva bilan birga qoladi, gultojisi naycha shaklidagi 
varonkasimon, besh tishli bo‗lib, uchlari qayrilgan. Otaligi-5ta, onalik tuguni yuqoriga 
joylashgan. Mevasi-ko‗p uru
g‘
li, sharsimon, kulrang-yashil yoki qo‗n
g‘
ir rangli va 
ko‗sakcha.
Morfin (texnik)-qo‗n
g‘
ir sar
g‘
ish yoki qo‗n
g‘
ir kulrang mayda kristall kukun. Ishqor va 
kislotalarning suyultirilgan eritmalarida eriydi. Asosiy modda miqdori suvsiz morfin 
hisoblanadi, 91% dan kam emas. Solishtirma o
g‘
irligi 0,58 kg l. Suyultirilgan spirtda 
krisstallanganda bir molekula suvi bor. Sulfat, xlorid va boshqa kislotalar bilan yaxshi 
krisstallanuvchi tuzlar hosil qiladi. Kuchli ishqorlar bilan suvda yaxshi eruvchi 
morfilyatlar hosil qiladi. Ishqor eritmalarida morfin havo kislorodi bilan oksidlanib 
oksidomorfin hosil qiladi. Texnik morfin kodein, kodein fosfat, dionin, anomorfin 
gidroxlorid va morfin gidroxlorid ishlab chiqarishda oraliq mahsulot hisoblanadi.
Havoda quritilgan va urug‗laridan tozalangan ko‗knori mevalari maydalanadi. Xom-ashyo 
o‗lchamlari 5-3 mm bo‗lmog‗i lozim. 
Alkaloidlarnining suvli ekstraksiyasi
. 
Ekstraksiyadan oldin xom-ashyo reaktorda bo‗ktiriladi, aralashtirilib 5 minut 
davomida bug‗ bilan ishlanadi. Morfin xom-ashyoda organik kislotalar tuzlari ko‗rinishida 
bo‗lib, ekstraksiya suv bilan 80-90
0
S haroratda olib borishadi. Ajratmadagi morfin miqdori 
0,05-0,04% ni tashkil etadi.

---

Ekstraktni filtrlash
.
Ekstraksiya tugagandan so‗ng filtrlanadi. Filtrat adsorberga beriladi. Adsorber sifatida 
KU-1 kationit
smola bilan to‗ldirilgan. Kationitlardan morfin 1,5-2,0 % li ammiakning 
spirtli eritmasidan ekstraksiya (yuvish) qilib olinadi. 
Elyuatdan morfin ajratib olish
Elyuatdan morfin ajratib olish uchun eritma bug‗latiladi. Kub qoldiq sulfat kislota 
bilan ishlanadi. Bunda morfinning sulfat tuzi hosil bo‗ladi. Kub qoldiqdagi spirt miqdori 
35%, hajm qolguncha bug‗latiladi. Spirtli eritmadan morfin 25% li ammiak yordamida 
cho‗ktiriladi. CHo‗kmaga tushgan morfin-asos ajratib olinadi va tozalanadi.
Morfinni tozalash
 
Morfinni tozalash uchun uni sirka kislotaning 2% li eritmasida 50
0
S da eritiladi. 
Barcha morfin erigandan so‗ng eritmaga faollashtirilgan ko‗mir qo‗shiladi. So‗ng 
sentrifugada filtrlanadi. Filtrat yana 90
0
S gacha isitilib, unga izopropil spirt qo‗shiladi. 
Eritma natriy gidrosulfat yordamida tiniqlashtirilgandan so‗ng morfin 12% li ammiak 
yordamida cho‗ktiriladi. Morfinning umumiy chiqish unumi- 45,39 %
Takrorlash uchun savollar 
1. Platifillin gidrotartrat olish texnologiyasida qanday o‗simlik xom 
ashyosidan foydalaniladi? 
2 Sitizin olish texnologiyasida maxsulot qanday maydalaniladi? 
3. Efedrin gidroxlorid olish texnologiyasida qanday erituvchidan 
foydalanildi? 
4. Morfin olish texnologiyasida qanday ekastraktordan foydalaniladi? 
1. V. P. Zaxarov, I. M. Libizov, X. A. Aslanov «Lekarstvennыe veщestva iz 
rasteniy i sposobы ix proizvodstva». Tashkent, fan.1980. 
2.X.T.Zairova, X.M.Komilov ―Fitopreparatlar texnologiyasi ―- Toshkent, 
2010