Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

Takrorlash uchun savollar 

1.
Skopolomin gidrobromid texnologiyasi 
2. Anabazin gidroxlorid olish texnologiyasi 
3. Paxikarpin gidroyodid olish texnologiyasi 
 
1. V. P. Zaxarov, I. M. Libizov, X. A. Aslanov «Lekarstvennыe veщestva iz 
rasteniy i sposobы ix proizvodstva». Tashkent, fan.1980. 
2.X.T.Zairova, X.M.Komilov ―Fitopreparatlar texnologiyasi ―- Toshkent, 
2010 

---

7-ma‟ruza 
Mavzu: Platifillin gidrotartrat, sitizin, efedrin gidroxlorid, morfin olish 
texnologiyalari va ishlatilishi 
Reja :
1
.
 Platifillin gidrotartrat texnologiyasi 
2 Sitizin texnologiyasi 
3. Efedrin gidroxlorid texnologiyasi 
4. Morfin texnologiyasi 
Efedrin gidroxlorid olish texnologiyasi 
Efedrin gidroxlorid rangsiz yoki oq kukun, hidsiz, achchiq ta‘mli. Suvda oson eriydi, 
95
0
S spirtda eriydi, efirda erimaydi. Efedrin gidroxlorid nafas yo‗llari markazini 
qo‗zg‗atuvchi, bronxlarni kengaytiradi, qon bosimni oshiradi. Markaziy nerv tizimini 
qo‗zg‗atadi. CHiqarilishi shakli kukun, tabletka, in‘eksiya uchun eritma.
Efedrin gidroxlorid ishlab chiqarishda qizilcha efedra – Ephedra equisefina Bunge, 
o‗simligi hom ashyo sifatida ishlatiladi. Ushbu o‗simlik Qozog‗iston, Qirg‗iziston va
O‗zbekistonda tayyorlanadi.
Alkaloidlarni xom ashyodan ekstraksiyalash.
Butun holdagi qizilchani diskli tegirmonda 5-10 mm gacha maydalaniladi. 
Ekstraksiyadan oldin diffuzorga joylangan mahsulotni bug‗latiladi (o‗tkir bug‗ bilan). 
So‗ngra avvalgi diffuzordan qilgan sharbat bilan to‗ldiriladi. Aralashtirish natijasida 
diffuzordan diffuzorga sharbatlar katalizator orqali 85—90
0
S da quritilgan holatda o‗tadi. 
1 soatlik tindirishdan keyin quyuq sharbat boshlang‗ich diffuzordan keyingi jarayonga 
o‗tadi. 
Bosqichda chiqish 82,9%. 
Alkaloidlarni suvli sharbatdan kerosin bilan ekstraksiyasi
. 
Yig‗gichda sharbatga ma‘lum miqdorda osh tuzi qo‗shiladi va 1 soat davomida 
aralashtiriladi. Aralashtirishni davom ettirgan holda sharbatni 42% uyuvchi natriyning 
suvli eritmasi bilan ishqorlatiriladi. So‗ngra, aralashtiriladi 65-70
0
da. Alkaloidlarni 65-70
0
da qizdirilgan kerosin bilan ishlov beriladi, bunda suvli ishqoriy sharbat to‗liq ajraladi. 
Kerosinli ekstraktdan alkaloidlarni 10% sulfat kislota eritmasi qarama-qarshi oqim 
bo‗yicha kerosinli ekstrakt ajratiladi.
Psevdoefedrin ajratilishi
Alkaloidlarni sulfat kislotali eritmalarini aralashtirishli va qobiqli ekstraktorga 
joylashtiriladi va eritma 42% uyuvchi natriyning eritmasi bilan ishqorlantiriladi. So‗ngra 
ma‘lum miqdorda natriy sirkasi va ortofosfor kislota va faollashgan qo‗shib 5 minut 
davomida qaynatilib aralashtiriladi. Qaynoq eritma bo‗z va qog‗oz filtr orqali nutch filtrda 
filtrlanadi. Filtrdagi ko‗mirni qaynoq suv bilan yuviladi va asosiy filtratga qo‗shiladi. 
Filtratni 25
0
gacha sovutiladi va 25% ammiak eritmasining ishqoriy muhit bo‗lguncha 
qo‗shiladi. Eritmadan kristall psevdoefedrin cho‗kadi. Massani 30 minut kristallanish 
uchun tindiriladi va mahsulotni sentrifugaga yuboriladi, bunda psevdoefedrinni 
matochnikdan ajratiladi.
Efedrinni psevdoefedringa izomerlash. 
 
Yig‗gichga 50% sulfat kislota eritmasi tayyorlanadi. Kislota eritmasining 80-90
0
gacha qizdiriladi, so‗ngra unga ma‘lum miqdorda psevdoefedrin qo‗shiladi va va massani 

---

117-118
0
S da teskari sovutgich orqali qaynatiladi 2 soat davomida. So‗ngra uni 50
0
gacha 
sovutiladi. Ishlab turgan aralashtirgichda 25% suvli ammiak kongoga nordon reaksiya 
berguncha qo‗shiladi. Bunda harorat 70
0
ga oshadi. Massani 50-52
0
gacha sovutiladi va 
ammiak qo‗shishni davom ettiriladi. Psevdoefedrin eritmadan cho‗kmaga tushadi va u 
bilan birga yog‗ ko‗rinishida efedrin ajralib chiqadi. Massa 30-35
0
gacha sovutiladi va 
sentrifugada ajratiladi. Psevdoefedrinni suv bilan yuviladi. Bunda suvning harorati 40-60
0
bo‗ladi. YUvilgan suvlarni asosiy matochnikka qo‗shiladi. Reaksiyaga kirishmagan 
psevdoefedrinni 10 % namlik va 68-72% alkoloidlar bilan qaytarib olinadi.
Agar psevdoefedrin tiniq va sochiluvchan bo‗lsa, uni qayta izomerlashga beriladi. 
Agar u qora rangda bo‗lsa uni tozalashga beriladi. Birlashtirilgan dixloretanli ekstrakt 
psevdoefedrindan ajratilganni filtrlanadi va apparatga cho‗ktirish uchun tindiriladi. 
Apparat qobig‗iga suv yuboriladi va 20
0
aralashtirib turgan holda 22-30% spirtli xlorid 
kislota qo‗shiladi. Nordonlashtirilgan massani 20-20
0
gacha sovutiladi va 1 soatga 
kristallashga qo‗yiladi. Ajratilgan texnik efedrin xidroxlorid toza dixloretan bilan yuviladi 
va yaxshilab siqiladi. Dixloretan yuvilgandan so‗ng uni asosiy matochnikka qo‗shiladi. 
Texnik efedrinni 16 soat davomida 55-65
0 
quritiladi.
Farmakopiyaviy efedrin gidroxloridni olish. 
 
Texnik efedrin gidroxloridni aylantirgichli apparatga joylashtiriladi va ma‘lum 
miqdorda suv qo‗shiladi va cho‗kma to‗liq eriguncha qizdiriladi.
Eritmaga faollangan ko‗mir qo‗shiladi va 30 minut qaynatiladi. Tiniqlashtirilgan 
eritmani filtrlanadi. Bunda druk filtrdan foydalaniladi. Filtratni kristallizatorga solinadi va 
oxirgi muhsulotni 18-20
0
da 18-20 soat davomida qayta kristallashga qo‗yiladi.
Oxirgi mahsulotni chiqish unumi 90%.