|
Mg=ΔY/ΔG=1/(1-MPC), (1)
Bul jerde Mg-mámleket qárejetleriniń multiplikatori;
Δy-dáramat ósiwi;
ΔG - mámleket qárejetleriniń ósiwi;
MPC-tutınıw qılıw ushın eń úlken beyimlik.
Salıq salıwdaǵı ózgerisler salıq tólewden keyin paydanıń tómenlewine alıp keledi. Bul kemeytiw, óz gezeginde, tutınıw kóleminiń tómenlewi hám milliy ónimdiń hár bir dárejesinde tejew menen birge keledi. Kemeytiw kólemi MPC hám MPS ma`nisi menen belgilenedi. Milliy ónimdiń ma`nisin ózgertiw salıq multiplikatorini esaplaw arqalı anıqlanıwı múmkin:
Mt=ΔY/ΔT (2)
Bul jerde ΔT-salıq stavkasın ózgertiw
Tutınıw qárejetleri ΔT*MPC muǵdarı menen azayadı hám soǵan uyqas túrde óndiristiń teń salmaqlılıq kólemin Δy (Δy= (-ΔT:MPC) / (1 - MPC) menen azaytadı, bul jerde salıq multiplikatori teń boladı
Mt=ΔY/ΔT=-MPC/ (1 - MPC), (3)
Qálegen fiskal siyasatda "teń salmaqlılıqlı byudjet multiplikatori" túsinigi ámeldegi: mámleket qárejetleri hám salıqqa tartıwdıń teń ósiwi milliy teń salmaqlılıq óniminiń birdey baha daǵı ósiwine alıp keledi, yaǵnıy teń salmaqlılıqlı byudjettiń multiplikatori 1 ge teń boladı20.
Salıq bolmaǵan fiskal siyasat milliy islep shıǵarıw kóleminiń ózgeriwi dáwirinde mámleket byudjetine sap salıq tushumlarinin` avtomatikalıq ózgeriwin názerde tutadı. Mámleket ǵárejetleri hám salıqlardıń ózgeriwi málim dárejede avtomatikalıq túrde kiritiledi. Buǵan aldıńǵı salıq sisteması, mámleket ótkermalari sisteması (jumıssızlıq qamsızlandırıwı), payda alıw sisteması kiredi.
Salıqsız fiskal siyasat avtomatikalıq túrde ornatılǵan stabilizatorlar járdeminde ámelge asıriladı. Avtomatikalıq (ornatılǵan) stabilizatorlar-bazar ekonomikasınıń mámleket siyasatina baylanıslı bolmaǵan mexanizmleri, ekonomikada tómenlew hám tómenlewlerdi yumshatish.21 Ornatılǵan stabilizatorlarnin` mánisi salıq stavkaların alınǵan dáramat muǵdarı menen bólew bolıp tabıladı. Derlik barlıq salıqlar sap milliy ónimdiń ósiwi menen salıq dáramatlarınıń artıwın támiyinleytuǵın tárzde qurıladı. Bul progressiv ózgeshelikke iye bolǵan fizikalıq adamlardıń dáramat salıǵına tiyisli bolıp tabıladı; dáramat salıǵı; qosılǵan baha; sawda salıǵı, aktsiz salıǵı.
Ishki (avtomatikalıq) stabilizator-bul mámlekettiń ekonomikalıq siyasatında tez-tez ózgerislerge jol qo'ymasdan jumıs menen bántlik dárejesi hám islep shıǵarıw kóleminiń udayı tákirarlanatuǵın ózgeriwiniń amplitudasini kemeytiwge múmkinshilik jaratıwshı ekonomikalıq mexanizm bolıp tabıladı. Sanaatı rawajlanǵan mámleketlerde bunday stabilizatorlar ádetde progressiv salıqqa tartıw sisteması, mámleket ótkermalari sisteması (atap aytqanda, jumıssızlıq qamsızlandırıwı) hám payda alıw sisteması esaplanadı. Ishki ekonomikalıq stabilizatorlar uzaq waqıt dawamında qálegen fiskal siyasattiń keshigiwi mashqalasın saplastırıwadı, sebebi bul mexanizmler parlamenttiń tikkeley aralasıwisiz kiritiledi.
Salıq dáramatlarınıń ózgeriwi tiykarǵı ishki stabilizatorlarga tiyisli. Salıq muǵdarı dáramat muǵdarına baylanıslı. Sol sebepli, JIO`nin` aktiv ósiwi dáwirinde salıq tushumlari avtomatikalıq túrde ko'payadi (progressiv salıqqa tartıw sisteması menen), bul satıp alınǵan zat qábiletiniń tómenlewi hám ekonomikalıq ósiwdiń aldın aladı. hám kerisinshe. Sonday etip, progressiv salıq sisteması potentsial satıp alınǵan zat qábiletin joytıwına yamasa onıń minimal joǵatılıwına alıp keliwi múmkin. Hár ekeyide ekonomikalıq turaqlılıq kózqarasınan ábzal bolıp tabıladı.
Milliy ónim kólemi asqanı sayin, salıq dáramatlarınıń proporcional ósiwi gúzetiledi. Sonday etip, korporativ dáramat salıǵı, aylanba salıqlar, aktsiz salıǵı boyınsha dáramatlar (progressiv stavkalar menen) artadı. Milliy islep shıǵarıw túsip qalsa, bul túrdegi salıq tushumlari azayadı. Transfer tólewleri teris tásirge iye: ekonomikalıq tikleniw waqtında tómenlew azayadı, tómenlew waqtında.
Ishki stabilizatorlar, jámi islep shıǵarıw hám jumıs menen támiyinlewdiń ózgerislerin avtomatikalıq túrde yumshatuvchi finanslıq siyasat quralların ańlatadı (mısalı, progressiv dáramat salıǵı, jumıssızlıq pensiyaları) ádetde ekonomikalıq ózgerislerdiń salmaǵın yumshatadi, lekin milliy islep shıǵarıw kólemindegi kiretuǵın ózgerislerdi jónge salıw etpeydi, bul bolsa fiskal qurılıs processinde esapqa alınıwı kerek siyasat.
Avtomatikalıq stabilizatorlar islep shıǵarıw kólemi, baha dárejesi hám procent stavkaları ózgeriwine tásir etedi. Talap ózgergende stabilizatorlar ónim óndiriste jáne de tegis ózgerislerdi támiyinleydi. Avtomatikalıq stabilizatorlarnin` tásiri udayı tákirarlanatuǵın kemislik/byudjet profitsitinin` úlkenligine tásir etedi.22
Do'stlaringiz bilan baham: |
