Fiskal siyasat ma`seleleri

Fiskal siyasat ma`seleleri
Teoriya hám ámeliyatta fiskal siyasat ortasında úlken parq bar. Bul fiskal siyasatti islep shıǵıw hám ámelge asırıwda júzege keletuǵın ámeliy hám teoriyalıq máseleler menen baylanıslı. Tiykarǵı máseleler tómendegiler:

1. Waqıt máseleleri:
a) waqtınshalıq keshigiw tán alınıwı - ekonomikada tómenlew yamasa inflyaciya júz beriwine isenim payda etiw ushın málim waqıt talap etiledi (geyde olar baslanǵanınan berli 6 ayǵa shekem);
b) administrativ keshigiw-parlamentler júdá aste qarar qabıllasadı (nızam qabıl etiliwinen aldın kórip shıǵilıwı ushın aylar hám jıllar ótiwi múmkin jáne bul dáwirde jaǵday ózgeriwi múmkin);
s) funkcional keshigiw-parlament tárepinen fiskal ilajlar tuwrısında qarar qabıllaw hám ilajlar ekonomikaǵa tásir kórsetetuǵın waqıt aralıǵinda waqtınshalıq keshigiw bar.

2. Siyasiy máseleler:
a) basqa maqsetler bar ekenligi - ekonomikanı turaqlılastırıw húkimettiń birden-bir maqseti emes. Mısal ushın, ekinshi jáhán urısı dáwirinde húkimet qárejetleriniń ósiwi inflyaciyani keltirip shıǵardı, biraq áskeriy jeńis ekonomikalıq turaqlılıqqa qaraǵanda áhmiyetlilew edi.
b) xoshametlentiretuǵın maqsetlerge ǵárezlilik-salıq jeńillikleri yamasa qárejetlerdiń ósiwi salıqlardıń kóbeyiwine qaraǵanda siyasiy tárepten jáne de ózine tartatuǵın - sol sebepli kemshiliklerge itibar beriw kerek.
c) siyasiy sebeplerge kóre biznes aylanıwı - kóplegen ekonomistler siyasatshılardıń maqseti milliy ekonomikanıń mápleri emes, bálki qayta saylanıw keleshekleri dep esaplasadı. Sonday etip, saylawlar aldınnan olar xoshametlentiretuǵın fiskal siyasatti ámelge asıradılar, bul saylawlardan kóp ótpey inflyaciyani kúsheytedı, keyin olar fiskal siyasatti sheklewdi baslaydı. Bul saylawshılardıń qayırqomligiga tásir etpeydi, sebebi saylawdan aldın 2-3 jıl qaladı hám saylawshılardıń qayırqomligi saylawdan aldınǵı sońǵı 12 ay ishinde iskerlikti bahalaw tiykarında islep shiǵarıladı.

3. Kóshiriwdiń tásiri (Эффект вытеснения). Fiskal siyasatqa qarsı bir qatar teoriyalıq dáliller bar. Bul repressiya tásirin óz ishine aladı, onıń mánisi tómendegishe: xoshametlentiretuǵın (deficitli fiskal siyasat) procent stavkalarınıń ósiwine alıp keledi hám investiciya qárejetlerin azaytadı, usınıń menen ku`shsizlenedi yamasa fiskal siyasattiń barlıq xoshametlentiretuǵın tásirin biykar etedi.
Bul sonday: mámleket mámleketlik qárejetlerin kóbeytiwge qarar etken dep shama etiń. Onıń ushın ol deficiti finanslıq támiynlew ushın pul bazarına kiredi hám usınıń menen pulǵa bolǵan talaptı asıradı. Nátiyjede, procent stavkası ósip barıp atır hám investiciyalar azayıp barıp atır. Eger investitsiyalar húkimet qárejetlerdi ko'beytirgendey birdey muǵdarda kemeytirilse, nátiyje 0 ge teń boladı.
Barlıq ekonomistler bunday scenariyge razı emes. Bir qatar ekonomistlerdiń atap ótiwishe, joqarı jumıssızlıq sharayatında repressiya áhmiyetsiz boladı, sebebi mámleket qárejetleriniń ósiwi kutilip atirg`an dáramatlardı asıradı. Taǵı bir kelispewshilik mınada, eger mámleket pul usınısın parallel túrde asırsa, procent stavkası kóterilmeydi hám investiciyalardı biykar etpeydi.