|
1.3.Uzoq muddatli oraliqda o‘rtacha xarajatlar grafigi
Grafikda danchaptomondayotganqismidamasshtabsamarasimusbat (o‘suvchi), dano‘ngtomondayotganqismidamasshtabsamarasimanfiyvanihoyat ningkichikatrofidauo‘zgarmasdir ( oraliqda). Ishlabchiqarishhajmi firmaninguzoqmuddatlioraliqdagisamaralirazmerini (quvvatini) ifodalaydi.
Uzoqmuddatlio‘rtachaxarajatlar ( ) bilanqisqamuddatlio‘rtachaxarajatlar ( ) o‘rtasidagimunosabatniquyidagi 2-rasmdanko‘rishmumkin.
2-rasm. Masshtabsamarasio‘sgandavaqisqargandauzoqvaqisqamuddatlioraliqlardagio‘rtachaxarajatlargrafigi.
“Figure 7.8 shows the case in which there are constant returns to scale in the
long run. If the firm were expecting to produce Q3 units of output, then it should
build the smallest plant. Its average cost of production would be $10; this is the
minimum cost, because the short-run marginal cost SMC crosses short-run aver
age cost SAC when both equal $10. If the firm is to produce Q2 units of output,
the middle-sized plant is best, and its average cost of production is again $10.
If it is to produce Q3, it moves to the third plant..”1.
Farazqilaylik, firmarazmerini (quvvatini) tanlashbo‘yichabeshxilvariantmavjud. Harqaysirazmerdagifirmauchunqisqamuddatlio‘rtachaxarajatlarquyidagicha , , , , (2-rasm).
Uzoqmuddatlioraliqdabarcharesurslaro‘zgaruvchanbo‘lganiuchun, barchaxarajatlarhamo‘zgaruvchanbo‘ladi. Firmaharqandayberilganishlabchiqarishquvvatidanumumiyvao‘rtachaxarajatlarniminimallashtiradi. Shuninguchunhamuzoqmuddatlio‘rtachaxarajatlar ( ) grafigiqisqamuddatlioraliqdagio‘rtachaxarajatlargrafiklarinibir-birigatutashtirishorqalihosilqilinadi. 2-rasmdabeshtaqisqamuddatlioraliqdagio‘rtachaxarajatlargrafiklariorqaliuzoqmuddatlioraliqdagio‘rtachaxarajatlargrafigikeltirilgan (2-rasmdaqalinchiziqbilanifodalangan).Agarbizfirmaquvvatlariniyanadakichiko‘zgarishlarorqalio‘zgartirsak (qisqamuddatlioraliqlarniyanadakichiklashtirsak) chizig‘isilliqbotiqchiziqqayaqinlashibboradi.
Uzoqmuddatlio‘rtachaxarajatlarishlabchiqarishhajminingmumkinbo‘lganbarchaqiymatlariuchuncheksizqisqamuddatlioraliqdagio‘ratchaxarajatlargrafiklariniuzluksizsilliqbirlashtiruvchichiziqorqaliifodalanadi. Agarishlabchiqarishmasshtabisamarasio‘zgarmasbo‘lsa, uzoqmuddatlio‘rtachaxarajatgrafigito‘g‘richiziqdaniboratbo‘ladi (3-rasm).
3-rasm. Ishlabchiqarishmasshtabio‘zgarmasbo‘lgandauzoqmuddatli
vaqisqamuddatlioraliqdagixarajatlargrafigi.
Rasmdanko‘rinibturibdiki, ishlabchiqarishquvvati va gao‘zgarganda o‘zgarmayapti.Uzoqmuddatlioraliqdatarmoqtarkibidagifirmaningmuvozanatholatibozordashakllangannarx ningushbufirmaningo‘rtachaxarajatlariminimumigatengligibilanbelgilanadi:
. (1)
E
4-rasm. Raqobatlashuvchifirmaninguzoqmuddatlioraliqdagimuvozanatholati ( -muvozanatnuqta).
Raqobatlashuvchifirmatarmoqqaqarashlibo‘lganiuchun (1) sharttarmoqninghamuzoqmuddatlioraliqdagi (raqobatlashganbozorda) muvozanatholatiniifodalaydi.
4-rasmdanko‘rishmumkinki, firmaningiqtisodiyfoydasiuzoqmuddatlioraliqdagimuvozanatholatidanolgateng. Lekin, bufirmaumumanfoydaolmaydideganiemas, aslidafirmao‘ziningqo‘ygan (qo‘shgan) kapitaligako‘rarealnormalfoydaoladi. Iqtisodiyfoydaalternativxarajatnihamhisobgaoladi, ya’nifirmaegasiningo‘zkapitaliniboshqabirsohagaqo‘yishnatijasidaoladiganfoyda. Shuninguchunhamaytishmumkinki, raqobatlashuvchifirmaninguzoqmuddatlioraliqdagio‘rtachaxarajatlario‘zichiganormalfoydani (tarmoqbo‘yichao‘rtachafoydani) oladi. Firmaegasiningiqtisodiyfoydasinoldegani, uo‘zkapitaliniboshqasohagaqo‘ygandahamshumiqdorgatengnormalfoydaniolaredi, demakuningalternativxarajatinolgateng. Agarfirmaegasiningalternativxarajatinoldanyuqori, ya’nimusbatbo‘lsa, uo‘zkapitaliniushbutarmoqdanolib, boshqaiqtisodiyfoydaberadigantarmoqqaqo‘yganbo‘laredi.
Shundayqilib, raqobatlashuvchifirmaninguzoqmuddatlio‘rtachaxarajatinarxgatengbo‘lsaham (nolgatengiqtisodiyfoydaolsaham), uo‘zishini (normalfoydaolganiuchun) to‘xtatmaydi. Raqobatlashganbozordatarmoqqakirishvaundanchiqisherkinbo‘lganiuchunvatarmoqningo‘zihamraqobatlashuvchibo‘lganiuchunfirmalarningiqtisodiyfoydasinolgayaqinlashishtendensiyasigaega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
