254
нархларга ўтказиладиган таъсир, спиртли ичимликлар истеъмолини
тартибга солишнинг иккинчи воситаси бўлиб хизмат қилади.
Спиртли ичимликлар савдосини чеклаш ва
нархларни тартибга
солиш нафақат монополиялаштириш орқали мумкиндир, аммо
монополия амалий нуқтаи назар бўйича самарали воситадир.
Олдинги ўн йилликларда спиртли ичимликлар савдоси бўйича
давлат монополияси учун яна бир сабаб шунга асосланганки, у
хусусий
шахсларнинг
саломатлик
учун
зарарли
бўлган
маҳсулотларни сотишдан фойда олишини чеклаб қўйди.
Финляндияда спиртли ичимликларни тақиқлаш қонуни
парламентнинг биринчи таркиби томонидан 1907 йилда қабул
қилинди, лекин Финляндия 1919 йилда мустақил бўлганидан
кейингина кучга кирди. Ушбу қонуннинг таъсири қарама-қарши эди:
бир томондан у контрабанда ва уюшган жиноятчилик, шунингдек,
қонунга нисбатан умумий бефарқликнинг
ривожланишига туртки
бўлди, бошқа томондан эса аҳоли соғлигининг яхшиланишига ёрдам
берди. Саломатлик нуқтаи назаридан кўрсаткичлар паст даражада
қолди. Эҳтимол, Финляндиядаги спиртли ичимликлар истеъмоли
ҳали спиртли ичимликларни тақиқлаш қонуни кучга кирган вақтга
қадар ҳам нисбатан паст бўлгани учундир.
Монополиянинг
киритилишидан
кейин
ҳам
спиртли
ичимликларга етишиш аввалдагидек чекланган эди, чунки қишлоқ
ҳудудларида спиртли ичимликлар дўкони йўқ эди. Иккинчи жаҳон
уруши даврида, киши бошига бериладиган спиртли ичимликлар сони
бўйича чеклаш тизими киритилди. Ушбу тизимдан 1950 йилларда
воз кечилди, чунки тадқиқотлар
натижасида у на истеъмолга, на
салбий оқибатларга керакли таъсирни кўрсатмади.
Қонунчиликдаги навбатдаги сезиларли ўзгариш 1969 йилда, ўрта
қувватли пивонинг савдосига рухсат берилган, «Алко» спиртли
ичимликлар дўконлари эса қишлоқ ҳудудларида ҳам очилган вақтда
рўй берди. Ушбу янгилик спиртли ичимликлар истеъмоли ва салбий
оқибатлар сонининг кескин ортишига олиб келди ва ушбу ҳолат
ислоҳотнинг муаллифларини ҳайратда қолдирди. Улар ўрта
қувватдаги спиртли ичимликларга осон етишиш, қуввати кучли
ичимликларнинг истеъмолини камайтириши ва ичкиликбозликнинг
олдини
олишига
ишонишарди.
Спиртли
ичимликларнинг
эркинлигига ўзгартириш киритиш, уни истеъмол қилиш даражаси ва
255
спиртли ичимликлар истеъмоли натижасидаги салбий оқибатларнинг
тарқалишига ҳақиқатдан ҳам таъсир кўрсатиши бўйича дарс олинди,
лекин сиёсий сабаблар бўйича тақиқлаш тизимига қайтишнинг
иложи йўқ эди.
Финляндиянинг Европа Иттифоқига 1995 йилда аъзо бўлиши ва
алкогол саноатининг кучли иқтисодий
манфаатлари, ҳамда
жамоатчилик фикрининг кучли тебранишларига қарамай, давлат
монополияси Финляндияда ҳозирги кунгача ҳам амал қилмоқда.
Европа Иттифоқи монополияни фуқаролар соғлигини сақлашдаги
ҳаракатлари туфайли маъқуллади. Тизим аввалдагидек танқид
қилинмоқда, масалан, ҳозир виноларнинг оддий озиқ-овқат
дўконларида сотилиши бўйича мунозаралар кетмоқда.
2017 йилда ҳукумат томонидан, спиртли ичимликлар бўйича
қонунчиликка ўзгартириш киритиш бўйича таклиф парламентга
кўриб чиқиш учун киритилди. Агарда таклиф қабул қилинса, у кучли
пивони эркин савдога чиқиши орқали монополия ҳуқуқининг озроқ
қисқаришига олиб келади. Қонунчиликдаги бундай ўзгариш спиртли
ичимликлар истеъмоли ва спиртли ичимликлар истеъмоли
натижасидаги зарарли оқибатларнинг кўпайишига
олиб келиши
мумкин, лекин мамлакат ҳукумат иқтисодий фойда, бандликнинг
ўсиши ва солиқ тушумларини олишни кутмоқда, масалан, фин
сайёҳлари томонидан чет элдан келтириладиган пиво ҳажмининг
пасайиши туфайли. Агарда таклиф ўтса, у ҳолда монополия остида
жуда кучли пиво, винолар ва кучли спиртли ичимликлар қолади,
яъни Финляндияда истеъмол қилинадиган спиртли ичимликлар
ҳажмининг чорак қисми атрофида.
Финляндиядаги нарх сиёсатининг
спиртли ичимликларни
истеъмол қилиш ва зарарли оқибатлар даражасига бўлган
таъсирининг кучли исботлари, Финляндия Эстониянинг Европа
Иттифоқига қўшилганда спиртли ичимликлар нархини туширгандан
кейин
қўлга
киритилди.
Эстонияда
спиртли
ичимликлар
Финляндияга қараганда анча арзон. Бундан ташқари, Европа
Иттифоқи спиртли ичимликлар харид қилиш учун хусусий
шахсларга кўпроқ ҳуқуқ беришни ҳам талаб қилди.
Ушбу янгилик
спиртли ичимликлар истеъмолининг ўсишига, натижада зарарли
оқибатларнинг кўпайишига олиб келди. Солиқ бўйича имтиёзлар
256
амалда бир қатор спиртли ичимликлар бўйича солиқларнинг ошиши
билан қопланди.
Умумдавлат референдумларининг Финляндия мустақилликка
эришганидан кейинги биринчи юз йиллик давомида фақатгина икки
маротаба: 1931 йилда тақиқлаш қонунини бекор қилиш ва 1994
йилда Финляндиянинг Европа Иттифоқига аъзо бўлиши бўйича
ўтказилгани, фин сиёсатидаги спиртли ичимликлар монополияси ва
спиртли ичимликлар истеъмоли бўйича масалаларнинг аҳамиятини
кўрсатади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
