Фин таълимининг асослари ҳақида…

Ўқитувчи ўқитиш усулларини эркин танлайди
Финляндияда барча ўқитувчилар магистр даражасини олиши керак. Касб-ҳунар таълими бўйича ўқитувчилар устоз ёки бакалавр даражасига эга бўлиши лозим. Таълимнинг юқори даражаси, Финляндия ўқитувчилари талабига биноан, жуда автоном профессионалдир.Уларга ўқитиш усулларини танлашда тўлиқ эркинлик берилади. Ҳар бир ўқитувчи мустақил равишда уни ўрганиш учун ўқув дастурини яратиши мумкин. (Абитуриентлардан фақатгина 10 фоизи студентликка қабул қилинади).
ЎҚИШ БОСҚИЧЛАРИ: 1- синфлар. Болалар одатдагидай ўқитувчи билан бир хонада ўтиришади. Энг кичик (1-2 синф- лар) ўқиш, фин, математика, иш, расм, мусиқа ва жисмоний тарбия дарслари ўтилади. Финляндияда бошланғич мактаб бир вақтнинг ўзида бир нечта курсларни ўқитиш мумкин. Бироз вақтгача (3-6 синфлар) болалар инглиз тилини мукаммал ўрганишади. Тўртинчи курсда яна бир чет тилини танлашади. Шу билан бирга қўшимча фанларни ўз ичига олади: компьютер, хор ва ёғоч ишлари. Ижодий ривожланишга катта эътибор қарати- лади. Ўқувчилар турли хил мусиқа асбобларини ўрганишади. Ўқув машғулотининг бешинчи йилида фанга та- рих, кимё, физика ва география қўшилади. Жисмоний тарбия машғулотлари ҳафтасига 1-3 марта ўткази- лади. Ўрта мактаб: 7-9 синф. Бу йилларда асосий фанларга ўз танловларига параллел субъектлар қўшилади. 9-синф ўқувчилари ҳақиқий иш билан танишишади. Улар иш жойини танлашади ва ўзла- рини қизиқтирган касбни эгаллашади.ўшимча даража: 10 синф. Бу даража ўқувчиларнинг натижаларини яхшилаш имкониятини беради. Коллеж, лицей: 11-12 синфлар. 10-синфни тамомлагач, мактаб ўқувчилари лицейда ўқишни давом эттиришади. Ёки касб-ҳунар коллежига боришади. Битиргандан сўнг, барча имтиҳонларни топширгандан кейин тантанали муҳитда оқ шапка олишади. Бундан буён улар мамлакатдаги ҳар қандай университетга ўқишга киришлари мумкин.
Финларга дарс бераётган ўзбек қизи
– 2006 йилда Global Dignity ташкилоти таъсис этилди. У Норвегия шаҳзодаси Хоконом, фалсафа фанлари профессори Пекка Химанен (Финляндия) ва HOPE ташкилотининг асосчиси Жон Хоуп Брайант (АҚШ) томонидан ташкил этилди. Ҳозир 70 га яқин мамлакатларда бўлган 1,5 миллион ёш бу ташкилотга аъзо ҳисобланади. Мен 2014 йилдан бери Финляндия филиалининг асосчиларидан бири бўлиб ишлаяпман. Бу менга мактаб тизимининг қандай ишлаши борасида жуда катта тажриба берди.
Мен ўзбек аёли сифатида финляндиялик ёшларга, ўқитувчилар ва ўқувчиларга керакли қадриятларни етказиб беришимга ишонаман. Тўғри, Финляндияда таълим олиш борасида имкониятлар кўп. Шу билан бирга муаммолар ҳам бор. Масалан, Ўзбекистонда битта таълим йўналишини танлайсиз. Финляндияда эса жуда кўп нарса бор ва баъзан танлаш жуда қийин бўлади. Хельсинки шаҳрида жойлашган 2 та умумтаълим мактабларида профессионал йўналиш бўйича ҳамкорлик қилиб келаман. 2 йилдирки “Global Dignity Girls & Boys Ry” фирмаси билан иш олиб боряпмиз. Уларнинг асосий мақсади – ёшларга ўз қадр-қиммати билан ишончли, жасоратли ва хатосиз, қўрқмасдан яшашни бошлаш учун намуна моделларидан илҳом беришдир. Фин- ляндия пойтахти ҳудудида 7, 8 ҳамда 9 синфлар учун 2 соат давомида илҳомлантирувчи тадбирлар ўтказилади. Мактаб, ўқитувчи ва талабаларнинг ҳамкасблари бўлиш мен учун ҳам катта масъулиятдир. 2015 йил бошида ташкил этилган “Global Dignity Girls & Boys Ry” ташкилоти тадбирларида ва турли хил санъат лойиҳаларида Хельсинкидан қарийб 4000 нафар йигит-қиз иштирок этди. Кўча-кўйда бадиий лойиҳалар, семинарлар, мунозаралар ва форумлар ўт- казилди. Esa Rantamo Taivallahti va Yhtenäiskoulu мактаби талабаларни жалб қилишга масъул эди. Бунда 2 та фойдали лойиҳа бор эди. “Hyván mielen lounas” бу – кекса одамларга яхши табассум ва тушлик дастури. Биз ёшларни улар билан суҳбатлашиш лойиҳасини яратдик. Ёшлар билан ишлаш лойиҳасини ёшлар билан биргаликда яратдик ва синовдан ўтказдик.
2018 йил май ойида Esa Rantamo (ўқитувчи, профессионал йўналтирувчи шахс) мен билан биргаликда ёшлар форумида бирга ишлади. Талабалар билан суҳбатлашдик, улар ҳақида доскада ёзишдик ва ижтимоий тармоқларда баҳам кўришди. Esa Rantamo бизнинг концепциямизга бўлган ғайрати, ўқувчиларга энг яхшисини бериш истаги, талабаларга кўнгилли бўлиш имкониятини берди. Турли форумларда ўзларини амалда синаб кўрди. Бу масъулиятни ўзига сингдириш учун яхши имконият эди. Ёшлар тад- бирларни қандай ташкил қилиш, логистика масалаларини ҳал қилиш ва биргаликда янги лойиҳалар қилиш борасида катта кўникмага эга бўлишди. Энг муҳими, ушбу тадбирлар орқали ўқувчилар ўзида шахсий лидерлик туйғусини шакллантирди. Ҳамкорлигимиз туфайли одамларда ҳақиқий мулоқот тажрибаси шаклланди ва талабаларни жамоага яқинлаштирди.
Ўтган йилда Ўзбекистон билан ҳам ишладик. 400 га яқин ёшларга Global Dignity тўғрисида мастер класс ўтдик. Яъни ўз қадр-қимматини ҳурмат қилиш тамойиллари билан таништирилди. Ишонаманки, 2019 йилда фаолиятимиз яхши самара беради. Хусусан, жамоада ишлаш ва ўзингизни қадрлашни ўрганиш – буларнинг барчаси финлардан ўрганадиган асосий тамойилдир. Энг муҳими, ўқиш қизиқарли бўлиши керак. Мактабнинг 4 деворида ўйнаш ва ўқиш керак эмас. Ўқувчилар музейлар, тадбиркорлар билан лойиҳалар ва хусусий сектор билан яқин ҳамкорлик қилиб, талабалар ўзларини келажакдаги касби ёки мактабда кўришлари керак. Финляндиядан нимани ўрганишимиз мумкин? Таълимга давлат ёндашуви ва келажакдаги ўқитувчиларни тайёрлашни. Сўнгги 40 йил ичида таълимга бўлган улкан сармояни ҳам. Болада ўзига хослик ҳиссини шакллан- тириш, касбий йўналишларга йўналтирилган лойиҳаларда фаол иштирок этишга ундаш керак. Талабаларда мустақиллик ва масъулиятни эрта ёшдан ўрганиши учун шароит яратиш лозим. Владимир Познер ўз дастурида айтади- ки, фин мактаби кичкина оила фарзанди ва ногиронга сиртмоққа сузиш, муваффақият қозониш, гимназия ёки лицейга рўйхатдан ўтиш ва кейинчалик олий маълумот олиш учун ёрдам берадиган ижтимоий ташкилот ҳисобланади. Бу фин жамиятининг энг муҳим элементи. Фин мактабида иқтидорли бола- ларни қўллаб-қувватланмаслиги ҳақидаги шикоятларни тушунишнинг иложи йўқ. Бироқ бу сизнинг фарзандингизнинг маълум бир мактабда бўлишига доир жиддий тавсиялар берадиган ўқитувчилар ва психологлар билан ҳамкорлик қилиш зарурлигини истисно қилмайди.