|
Úshinshisin jibermew nızamı
Bul nızamda qarama-qarsılıq nızamınıń dawamı bolıp óz-ara bir-birin biykarlawshı pikirlerge qarata qollaniıdı. Bul nızamda Aristotel` tárepinen tiykarlap berilgen. Bul nızamnıń mazmunı: bir-birine qarama-qarsı bolǵan pikirlerden birewiniń shınlıǵı hámme waqıt ekinshisiniń qáteligin keltirip shıǵarıwdı, úshinshisiniń bolıwı múmkin emes .
Formulası AvA. Bunda V yaki mánisin anıqlaydı. A bolsa anıq biykarlawshısı.
Buni ápiwayı bir sorawǵa awa yaki yaq dep juwap beriw tárizinde kórsetiw múmkin.
Úshinshisi jibermew nızamı tómendegi jaǵdaylarda ámel etedi:
1. S-Rdemek yaki S-Remes. Ayrıqsha predmetke qarata qandayda bir pikir tastiyıqlansa yaki biykarlansa.
2. Hámme S-R demek, ayrım S-R emes, túge tiyisli predmet hám hádiyseler hámde ayrıqsha alınǵan predmet haqqındaǵı pikirlerde qandayda bir nárse tastiyıqlansa yaki biykarlansa.
3. Túrge tiyisli predmetlerge qarata qandayda bir nárse biykarlansa, ayrıqsha predmetke qarata tastiyiqlansa : Hesh bir S-R emes: ayrım-S Rdemek..
Úshinshisi jibermew nızamı járdeminde insan bilimi nárse hám hádiyselerdiń mazmunına shekem tereńlestirip baradı.
Ilimiy izertlewde onnan paydalanıw ushın opponenttiń pikirlerin biykarlawdıń ózi jetpeydi. Bunda anıq tema haqqında óz kóz-qarasların bayanlawdıń logikalıq usıllarınan pydalana biliw, óz pikirin dálillerge tayanǵan halda dálillep biliw talap etiledi. Bunıń ushın logikalıq nızamlardı biliwden tısqarı izertlew obektin, ol haqqında ortaǵa qoyılǵan ilimiy ideyalardı tereń biliw, olardı ilimiy kritikalıq analiz ete alıw qábileti talap etiledi.
Jeterli tiykar nızamı.
Jeterli tiykar nızami nemis alımı Leybinc tárepinen oylap tabılǵan bolsa-da ol haqqındaǵı dáslepki pikirlerin antik dáwir filosofları Levkipp (e.b. 500-450). Demokrit (e. b. 460-370) lar bayan etken.
Nızamınıń mánisi: hár qanday shin pikir jeterli dárejede tiykarlanǵan bolıwı kerek.
Logikalıq tiykarlanǵanlıq pikirlerdiń izshilligi, hár túrliligi, bir pikirdiń basqasınan kelip shıǵıwı tárizinde payda boladı.
Tábiyatta, jámiyette hár bir nárse, hádiyse óz-ózinen hesh qanday sebepsiz solayınsha júzege kelmeydi. Bul obektiv álem nızamı bolıp esaplanadı. Rus alımı M.Lomonosov «Matematik ximiya elementleri shıǵarmasında hesh nárse jeterli tiykarsız qáliplespeydi, degen edi. Formulası: A shın, sebebi ol V tiykarǵa iye». Dálilleniw logikalıq oy-pikirdiń ózine tán qásiyeti bolıp esaplanadı. Ádette qandayda bir nárse haqqında pikir ya shın ya jalǵan bolıwı múmkin.
Tán mazmunın qurawshı haqıyqatlar jeterli dárejede tiykarlanǵan pikirler esaplanadı. Sonıń ushında ilim óz-ara biri menen baylanıslı tiykarlanǵan pikirler jemisi. Tiykarlanǵan ilimiy bilimler, nızamlar, principler insaniyattıń sociallıq tariyxın ámeliyatında óz kórinisin tawadı.
Ilimiy bilimlerdiń shınlıǵın támiyinlewde logikalıq tiykardıń ornı úlken. Logikalıq oy-pikirdiń sezimli básekeden tiykarǵı parqı onıń til menen baylanıslıǵında. Logikalıq oy-pikir obektiv realliqtı til járdeminde tuwrıdan-tuwrı sáwlelendiriwinde. Til sebepli pikir qáliplesedi, biliw nátiyjeleri til járdeminde anıqlanadı.
Til insan ruwxıy iskerliginiń jemisi. Til belgilerine tiykarlanǵan xabar sistemasinan ibarat. Toplanǵan bilim hám tájiriybe belgiler járdeminde áwladtan-áwladqa ótedi. Til awızeki hám jazba sesli hám sessiz, ishki hám sırtqı sóylew formasında payda boladı. Tildiń tábiyiy hám jasalma formalari bar.
Tildiń ózine tán kórinisi-iilmiy til. Ilimiy til járdeminde pánlerdiń mazmunı bayan etilgen. Ilimde milliy janlı til hám óli latın tilinen paydalanılǵan.
Til realliqtıń pikirdegi kórinisi. Tildiń waziypaları hár túrli:
a) til insanlar arasındaǵı baylanıs quralı. Házirgi kúnde til ilimiy ámeliy iskerlikte insanlar arasındaǵı baylanıs hám múnásibetler quralı esaplanadı.
b) til insan tárepinen qolǵa kiritilgen bilimlerdi áwladtan-áwladqa jetkiziw qurali
v) til xas áwladti aqıllı hám tárbiyalaw imkaniyatin beredi.
Oy-pikir til menen baylanisli. Pikirler til járdeminde bayiydi. Tilde pikirlew nátiyjeleri bekkemlenedi. Til sebepli insan bilimi payda boladi, tilde bilim toplanadi, saqlanadi. Til sebepli bilim áwladtan áwladqa jetkiziledi. Bul bilimlerden insaniyat paydalanadi. Eger sezgiler barliqti tuwridan tuwri sáwlelendiriw bolsa, tilde barliqtan nárse hám hádiyseler tuwridan-tuwri yaǵniy pikirler tárizinde sáwlelenedi. Pikirler bolsa sezimli talqilaw materiallardiń sanamizda qayta isleniwi aqil juritiw arqali payda boladi.
Ilimiy dóretiwshilikte qollanılatuǵın tábiyiy til quralında
a) predmet, obektiń atı;
b) úyrenilip atırǵan obektke tán qásiyetler hám baylanıs múnasibetler;
v) predmetler funkciyalardı anıqlaw múmkin.
Ilimiy izleniwde qollanılatuǵın tábiyiy tilde, jasalma tilde simvol-belgilerden quralǵan.
Ilimiy bilimlerdi iqsham, anıq, qisqa bayan etiwde jasalma til áhmiyetli orın tutadı.
Jasalma tillerdiń rawajlanıwı xabarlardı mashinalastırıw (komp`terlestiriw) hám aralıqqa ótkeriw imkanin beredi. Jasalma til formalasqan til, mashina tili depte atalǵan. Házirgi dáwirde keń taralǵan komp`yuter texnologiyaları jasalma til tiykarında qurılǵan.
Sorawlar
1. Metodologiya hám metod túsinikleriniń óz-ara baylanısı?
2. Filosofiya metodların analizleń?
3. Ilim metodları?
5. Ilimmiy izertlewde logika nızamlarınan paydalanıw máselesi?
4. Ańlawdıń xabar quralları..
5. Ańlawdıń logikalıq usılı. Ańlawdıń til quralları. Ilimiy izertlew usılları.
6. Emprik usılları.
7. Ádebiyatlar hújjetler hám iskerligi nátiyjelerin úyreniw. Ilimiy baqlaw.
Do'stlaringiz bilan baham: |
