Филсофия жуўмақлаўшы жазба жумыстың

Qarama-qarsılıq nızamı
Qarama-qarsılıq nızamı Zex contradictionis sózinen alınǵan. Bul nızam Aristotel tárepinen oylap tabılǵan. Ol Metafizika shıǵarmasında óz-ara qarama-qarsı pikirler bir waqıttıń ózinde shın bolıwı múmkin emes. Tap usi qásiyet bir qatnasta bir waqıttıń ózinde bir nársege tiyisli, hám tiyisli emes, dep pikir júritiw múmkin emes, deydi.
Bizge belgili, álemdegi nárse hám hádiyseler anıq qásiyetlerge iye. Álem osnday dúzilgen, usı bir nárseniń ózi usı bir sharayatta, bir waqıtta belgili bir qásiyetke de iye bolıw, hám iye bolmaslıǵı múmkin emes. Áne sol obektiv jaǵday formal logikanıń qarama-qarsılıq nızamında óz kórinisin tabadı. Nızamǵa kóre tek bir nárse haqqında, tek bir qatnasta, tek bir waqıttıń ózinde aytılǵan eki qarama-qarsı pikir birden shın bolıwı múmkin emes. urı
Hamzada, Hakimzada, Maysaraniń hiylesi shıǵramasında:»Bul duńyada hámme urı Xidyatxon, bárekelle»
Bul pikirlerdi tómendegishe kórsetiwge boladı:
1. S- R demek: S-R emes
2. Hesh bir S-R emes: hár bir S-R demek
3. Hámme S-Rdemek, ayrım S-R emes
4. Hesh bir S-R emes, ayrım S-R demek.
Qarama-qarsılıq nızamı A v A formulasi menen aniqlanadı.
Qarama qarsılıq nızamı 2 formada pikirlerge qatnasta qollanıladı: 1) kontrol (qarama-qarsı) AvA 2) kontradiktor (qarsı) AvA emes.
Qarama-qarsılıq nızamı:
1. Pikir birligi waqıt birligi, obekt birligi, múnásibet birligin talap etedi.
2. Bir waqittıń ózinde, bir másele yaki pikirge qaraǵanda yaki qarsı pikirdiń bolıwı múmkin emes. Biraq túrli eki qarsı pikir bar bolıwı múmkin.
3. Bul nızam ayrım bir sorawǵa ya awa, ya yaq sıpatında juwap beriwin talap etedi
Oy-pikirdegi qarama-qarsılıq túrli kórinislerde payda bolıwı múmkin:
1) A-A emes. Pikirlerdiń tuwrıdan-tuwrı qarama-qarslıǵı
2) Logikalıq qarama-qarslıqlarsiz da kórsetiliwi múmkin. Bunda qandayda bir nárse haqqındaǵı pikir basqa bir pikir menen biykar etiliwi múmkin. Durıs, biraq….
3. Logikaliq qarama-qarsılıqlar biliw tarawındaǵı yaki sociallıq tarawdaǵı tykarlardan kelip shıǵıwı múmkin. Máselen: Hár bir sanalı adam nızamlardı biliwi, sol tiykarında óz haq-xuqıqlrın qorǵawı shárt.
Qarama-qarsılıq nızamı tek pikirdegi qarama-qarsılıqtı joq etiwge qaratılǵan. Qarama-qarsılıq nızamı biziń hámme pikirlerimizde ámel etiledi.
Ilimiy biliwde bul nızam:
-úyrenilip atirǵan obekt haqqındaǵı bilim eskirgen hám almastırlıwı, qayta analiz etiliwi shárt bolǵan bir paytda:
-obektti hár tárepleme úyreniw zárúrligi kelip shıqqan sharayatta ámel etedi.
Qarama-qarsiliq nizami ilimiy dóretiwshilikte hár túrli kóriniste payda bolıwı múmkin:
a) ilimler mazmunında. Máselen: oń-teris, molekula-antimolekula, háreketsheńlik, ádillik-ádilsiz, hám t.b.
b) ol yaki bul tarawda aldın qabıl etilgen pikirdi tájiriybe, eksperimental dáliller tiykarında jańa pikirdi aldı qoyıw arqalı biykarlaw tárizinde. Qarama-qarsılıq nızamınan orınlı paydalanıw ilimiy problemanı durıs anıqlaw, onı sheshiw jolların islep shıǵıwda úlken áhmiyetke iye.