|
5-tema. İlimiy izertlew hám Sinergetika.
Sabaqtıń jobası
1. «Sinergetika» túsinigi.
2. Sinergetikanıń ob`ekti, onıń pedagogikalıq izertlewler menen baylaısılıq.
3. Sinergetika óz-ózinen shólkemlestiriwshi sistemalar haqqındag`ı táliymat.
4. Sinergetik hám dún`yanıń ilimiy kartinası.
5. Sinergetika hám dialektikalıq oylaw metodı óz-ara baylanıslıq.
.Ádebiyatlar
1.Valieva S., Tulenov K.J.. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi Wquv qwllanma. T., 2020.
2.Saifnazarov I. Muxtarov A. Sultanov T. Ernazarov D. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi. Wquv qwllanma
3. Shermuhammedova N.A. Gnoseologiya bilish nazariyasi, T. Noshir, 2011.
4.. Mamatov N., Nosirov W, Abdullaeva G. Fanning falsafiy masalalari. T.2000.
1. Házirgi zaman iliminde keń qollanılıp atırǵan ulıwmailimiy jantasıwlar hám izertlew metodları. Filosofiya menen arnawlı pánlerdiń fundamental teoriya-metodologiyalıq qaǵıydalar arasında ózine tán aralıq metodologiyası bolıp xızmet etedi. Ulıwmailimiy túsinikler qatarına kóbinshe xabar, model, sistema, funkciya, element,aqılılıq, shamalaw, sıyaqlı túsinikler kiredi. Hár bir nızam túrlishe kategoriyalarda sáwlelenedi.Biriq ilimiy izertlew tarawında fizika, matematika, ximiya, biologiya, sıyaqlı tiykarǵı (fundamental) pánlerde sonday dárejede ashılıwlar payda boldı, olardı tereń analizlew sintezlew ushın bir ǵana dialektikanıń nızam qaǵıydalarınıń kúshi jetpey qaldı desek qátelespeymiz.Álbette bunda túrli pikirler bar.Sonday-aq shet el filosofları dialektikanı pútinley biykarlamaǵan halda sinergetikanı qllanbaqta. Sinergetika XX ásirdiń 70 jıllarında kirip keldi.Dáslep fizikalıq, sociallıqprocesslerdegi óz-ózin shólkemlestiriw, óz-ózin baskarıw, xaos tártipsizlik sıyaqlı jaǵdaylardıń baǵdarların, nızamlıqların biliwge qaratılǵan. Bul taliymattı birinshi márte belgiyalı fizik Ilya Prigojin, soń nemis fizigi Xenrix Xakin t. b. ilimpazlar tiykarlaǵan ol ǵáresiz oylaw usılı sıpatında qaralmaqta. Bul baǵdardı endi ǵana úyrene baslaǵan Óbekstanlı filosoflar bolsa dialektikanıń dawamı sıpatında dep anıqlaqmaqta.1 Sinergetika XX ásirdegi ilimiy izert lew processindegi paydalanatuǵın oylaw usılı sıpatında alıp qaraladı.
Sinergetika túsinigine itibar beretuǵın bolsaq tómendegi pikiler názerde tutıladı.
Materiyanıń óz-ózinen payda bolıwı haqqındaǵı sáwleleniw onıń háreketi hám rawajlanıw haqqında kórinisler kóz aldıǵa keltiriwler sıpatında úyreniwler filosofiyanıń dástúrli mashqalası. Óz-ózinen basqarıw sızıqlı emes qubılıslardı úyreniw, óz-ózinen shólkemlestiriw teoriyası
Jansız tábiyatda óz-ózinen payda bolıw qubılıslardıń ashılıwı kóp ǵana processlerge jańasha qarawǵa múmkinshilik beredi, jansızdan janlıǵa ótiw, mexanizm haqqında biliwdi bayıtadı.
Solay etip greksheden awdarǵanda «kómek», «birge islesiwdi bildiriwshi» “sinergetika” sózi bir tárepten bul quramalı qıyın sistemalı elementlerdiń kooperativ háreketi. Ekinshi tárepten bul túrli tálim tarawındaǵı alımlardıń birge islesiwi dep qaraladı.
Sinergetika – bul ózin-ózi basqarıw shólkelestiriwshi, óz-inen pyda bolatuǵın, ózinzi bas qaratuǵın prcessler haqqındaǵı ilim eknligi belgili.Mısal retinde siyasiy tarawdaǵı máseleni alıp qarayıq, siyasiy tarawda nızamlıq qubılıslar mene bir qatarda tossatan bolatuǵın qubılıslar hám processler keń taralǵan bunı dialektikalıq usıl menen belgilep bolmaydı.Sinergetika dialektikaǵa qaraǵanda ontologiya ( bolmıs haqındaǵı táliymat, onıń tiykarları, principleri, strukturası hám rawajlanıw nızamlıqları haqqında táliymat) hám gnoseologiya( biliw hakkında táliymat) mashqalaların basqasha izertleydi, olardıń arasındaǵı baylanısına itibar bermeydi.
Sinergetika jámiyetlik turmıstaǵı subektiv tossattan bolatuǵın qubılıslardı ekinshi dárejeli itibaoǵa alıwǵa arzımaytuǵın process dep esaplamaydı. Al kersinshe, bul processler siyasiy sistemaǵa kúshli tásir jasaytuǵın turaqlı process dep qaraydı. Sinergetika boyınsha tosınlıq ulıwmalıq xarakterli belgilerge iye bolǵan qbılıs dep esaplanadı.Tosınlıq zárúrliktiń payda bolıw forması emes (dialektika), al jámiyetlik turmıstıń ayrıqsha xarakterli qásiyeti. Basqa sóz benen aytqanda sinergetikada izertlew obekti tek nızamlı baylanıslar bolıp qalmastan, tosattan payda bolatuǵın baylanıslarda boladı. Mısalı, Ózbekstannıń bazar qatnaslarına kiriwi hár qıylı ózin-ózi shólkemlestiriwshi tártipke salıwshı processlerge keń jol ashtı.
Demek sinergetika ja na filosofiyalıq oylaw usılı sıpatında bir sızıqlıq penen birge sızıqsızlıq principi sıpatında názerde tutıladı.Bul princip rawajlanıw aldınnan belgilep qoyılǵan tek bir joldan ketpey, hár bir nárseniń ishki qásiyetin hámsırtqı baylanısı tiykarında jańa joldan barıwdı kórsetedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
