Filologiya fakulteti

bilganlar xotirjamlik zamiridagi qahr-gʻazabdan voqif edilar. 

- 

Ota! – deb qichqirib yubordi bola. Uning koʻzlarida yosh tirqirardi. U 

tiz choʻkmoqchi boʻlganday, old tomonga bir qadam qoʻydi. 

Lekin Matteo birdan hayqirdi: 

- 

Yoʻqol!

53

  

 Matteo,  xotini  va  oʻgʻli  ming  yolvormasin,  oʻz  pushti  kamaridan  boʻlgan 

Fortunatoni  kechirolmadi.  Bunga  uning  vijdoni  va  gʻururi  yoʻl  qoʻymasdi. 

                                                           

52

 Проспер Мериме.  “Матео Фальконе”. -  Хуршид Даврон кутубхонаси, 28.10.2018. 

www.kh-davron.uz

 

53

 Проспер Мериме.  “Матео Фальконе”. -  Хуршид Даврон кутубхонаси, 28.10.2018. 

www.kh-davron.uz

 

---

                                                                                      

                                                                                    48 

 

Yuqoridagilardan  ma’lum  boʻladiki, bu  yerliklar  uchun  sotqinlik  kechirib  boʻlmas 

gunoh va sharmandalik edi. Matteoning koʻnglida nomus va otalik hissi kurash olib 

borardi. Lekin otalik hissi nomusidan ustun boʻlolmadi. U bu sharmandalikdan va 

sotqin degan tamgʻadan oilasini, oʻzini va farzandini xalos etishi kerak edi. Buning 

yagona chorasj Fortunatoning oʻlimi edi. Matteo uni amalga oshirdi va farzandini 

oʻz qoʻli bilan otib oʻldirdi. 

Matteo  jasadga qayrilib  ham  qaramay,  oʻgʻliga goʻr  qazigani belkurak olib 

kelish uchun soʻqmoqdan uy tomonga yoʻl oldi. Bir necha qadam qoʻyib ulgirmay, 

u oʻq ovozidan xavotirlanib, yugurib kelayotgan Juzeppaga duch keldi. 

- 

Nima qilib qoʻyding? – deb qichqirdi u. 

- 

Adolat qaror topdi!

54

 

Matteo  oʻgʻlini  oʻldirmadi,  u  sotqinning  jazosini  berdi.  Va  oʻzining 

e’tiqodidan  kelib  chiqib,  adolatga  erishdi.  U  oʻgʻlining  jasadiga  qarab  ham 

qoʻymaydi. Chunki Matteo u yerda oʻgʻlining jasadini emas, bir sotqinning jasadini 

koʻradi.  Endigina  oʻn  yoshga  kirgan  bola  uchun  ogʻir  jazo  berildi.  Qolaversa,  oʻz 

otasi  tomonidan.  Matteo  oʻgʻlini  oilasidan  chiqqan  birinchi  xoinligini  aytadi. 

Matteo  oʻgʻlini  gʻazabdan  yoki  jinnilik  qilib  oʻldirmaydi.  Unda  tanlash  imkoni 

yoʻq  edi.  Fortunato  otasining  qoʻlidan  oʻlim  topgan  boʻlsa-da,  u  hayotning 

beshafqat  va  yozilmagan  qonunlari  qurboniga  aylandi.    Asarda  Matteoning 

pushaymonligi,  yoki  farzandiga  achinishi  bayon  qilinmaydi.  U  or-nomus 

masalasini  oilaviy  rishtalardan,  insoniy  tuygʻulardan  ham  ustun  qoʻyuvchi  shaxs 

sifatida  tasvirlanadi.  Matteo  oʻsha  davr,  oʻsha  makon  odamlaridagi  xarakterlarni 

oʻzidan jamlagan umumlashma obraz desak yanglishmagan boʻlamiz. 

Oʻzbeklarda  ham  nomus  va  oila  sha’ni  azaldan  juda  muhim  masala 

hisoblanadi. Nomus, or, gʻurur, andisha kabi tushunchalar har bir oʻzbekning qon-

qonig singib ketgan boʻlib, hech kim bunga yuzaki qarolmaydi. Oʻz navbatida, bu 

masalaga  mentalitetdan  kelib  chiqqan  holda  oʻzbek  adabiyotida  ham  katta  e’tibor 

qaratilgan.  Biron  bir  asar  yoʻqki,  voqealar  rivojiga  ana  shu  tushunchalar  ta’sir 

qilmagan. 

                                                           

54

 Ўша  манба 

---

                                                                                      

                                                                                    49 

 

Oʻzbek adabiyotidagi biz koʻrmoqchi boʻlgan Abdulla Qahhorning “Hur qiz” 

hikoyasidagi    fojea  ham  yuqoridagi  hikoya  singari  nomus  va  oila  shaniga  borib 

taqaladi.  Voqea  Abdurahmonning  xonadonida  boʻlib  oʻtadi.  Abdurahmonning 

xotini  ogʻir  kasal  boʻlib,  toʻshakka  mixlanib  qolgan  edi.  Ularning  ikkita  farzandi 

boʻlib,  kattasi  Sarvinso,  kichigi  esa  Gʻafforjon.  Ona  vaqti-soati  yaqinlashib 

qolganini sezib, hech boʻlmasa qizimning toʻyini koʻrib qolay deydi. Abdurahmon 

xotinining  istagini  bajarish  uchun  endigina  oʻn  olti  yoshga  toʻlgan  Savrinisoni 

Azim  degan  bolaga  turmushga  bermoqchi  boʻladi.  Toʻyni  ham  “kelasi  oyning, 

sakkizi,  juma  kuniga”  tayin  qilib  qoʻyishadi.  Azimni  umuman  yoqtirmaydigan, 

unda  zigʻircha  ham  koʻngli  boʻlmagan  Savriniso  hali  yoshligini,  unga  tegishni 

xohlamasligini  aytib,  yigʻlaydi.  Qizining  bu  gaplarini  otasiga  aytganlarida  u