Filologiya fakulteti

Sen boʻlmasang, otang holi ne kechar? 

Sensiz menga falak kafantoʻn bichar, 

Dunyoning bolini zahar deb ichar, 

Qanday kuni kechar  shoʻr enang nochor, 

Hama yoʻgʻ-u borim, senga yoʻl boʻlsin? 

Menga aytgin koʻnglingdagi oʻyingni, 

Aytgin, bolam, boradigan joyingni, 

Men bilayin talab qilgan elingni, 

Ayt siringni, qaytarmayman ra’yingni, 

E, yolgʻiz shunqorim, senga yoʻl boʻlsin?

15

 

Yuqoridagi  parchada  mard  otaning  farzandidan  ayrilish  chogʻidagi  his-

tuygʻulari  ifoda  etiladi.  Shunda  ham  u  oʻgʻlini  qattiqqoʻllik  bilan  toʻxtatmaydi. 

Uning  niyatini,  xohshini  soʻraydi.  Ota  boʻla  turib  oʻgʻlini  qiynayotgan  narsadan 

bexabarligidan oʻkinadi. 

 

“Ravshanxonni  otasining  savlati  bosib,  hayosi  gʻolib  kelib,  nima  derini 

bilmay  oʻylanib  turib  edi,  axiri  boʻlmadi.  Otasiga  gapirmay  oʻtsa,  u  ham 

boʻlmaydi, gapiray desa, uyaladi”.

16

 

Farzandning  otaga  boʻlgan  hurmati,  sadoqati  shu  oʻrinda  aks  etadi.  Ushbu 

parchani oʻqir ekanmiz koʻz oldimizda yaxshi tarbiya koʻrgan, otaning gapini ikki 

qilmaydigan,  otasiga  bazi  gaplarni  aytishdan  andisha  qiladigan  farzand 

gavdalanadi.  

Ravshanxonning  shashtidan  qaytmasligini  koʻrgan  Hasanxon  unga  rozilik 

bildirib,  oq  fotiha  beradi  va  yoʻl  davomida  hamroh  boʻlsin  deb  oʻz  nasihatlarini 

qiladi. 

Ravshanxon baxtini izlab uzoq Shirvon yurtiga yetib boradi. U yerda har xil 

sinovlarni  boshidan  oʻtkazadi.  Ohir-oqibat  Qoraxon  podshoh  Ravshanxonni 

zindonga tashlab, uni qirq kundan keyin osmoqchi boʻladi.  Hasanxon bu xabarni 

                                                           

15

 7-sinfi uchun darslik-majmua / Q. Yo‘ldoshev, B. Qo- simov, V. Qodirov, J.Yo‘ldoshbekov. - Т.: «Sharq», 2013.-

368 b. 

 

16

 O’sha manbaa. 

---

                                                                                      

                                                                                    22 

 

eshitib,  otasining  gʻirkoʻk  otiga  minib,  qirq  kunlik  yoʻlni  yigirma  kunda  bosib 

oʻtadi. U yerga borib dushmanlarning dodini beradi. 

Bu  doston  asli  ishqiy-sarguzasht  dostoni  boʻlishiga  qaramay,  unda  ijtimoiy 

munosabatlar, shu  jumladan,    ota-ona  va  farzand  oʻrtasidagi  munosabat,    axloqiy  

tarbiya  masalalari  aks  etadi.   

Oʻzbek  adabiyotida  otaga  boʻlgan  hurmat,  ota  Xudodan  keyin  turuvchi 

muhtaram zot ekanligi juda ulugʻlangan boʻlib, bu oʻzbek xalq maqollarida ham oʻz 

ifodasini topgan. “Otang choʻchqa boʻlsa ham, boylab boq”, “Otang yotgan uyning 

tomiga chiqma”, “Otalar  soʻzi – aqlning koʻzi”, “Ota rozi -  xudo rozi”

17

 lar shular 

jumlasidandir.  

 

Xalq  ogʻzaki  ijodi  namunalarida  oila  va  ota-bola  munosabatlari  xalqning 

idealidan kelib chiqib, samimiy, iliq va ezgu his-tuygʻularga yoʻgʻrilgan holda ifoda 

etilgan,  yoki shunday  boʻlishi kerak degan  gʻoya  ilgari surilgan.  Yozma  adabiyot 

shakllana  boshlagandan  soʻng,  bu  munosabatlar  hayotiylik  kasb  etib,  ajdodlar  va 

avlodlar  oʻrtasidagi  ziddiyatli  muammolar  hamda  shu  munosabatlarning  darz 

ketishiga  sabab  boʻlgan  davr  va  muhit  ta’sirini  yoritilishi  aks  eta  boshladi. 

Dastlabki  adabiyotlarda  bunday  holatga  yoʻl  qoʻymaslikka  undovchi  pand-nasihat 

koʻrinishida namoyon boʻldi. 

Bu  koʻhna  muammo  Yusuf  Xos  Xojibning  “Qutadgʻu  bilig”,  Ahmad 

Yugnakiyning    “Hibat-ul    haqoyiq”,    Ahmad    Yassaviyning    “Devoni    hikmat”,  

Sulaymon Boqirgʻoniyning  “Boqirgʻon  kitobi”, Rabgʻuziyning “qissasi Rabgʻuziy”  

asarlarining    bosh    mavzularidan    sanalgani    ham  ogʻzaki    va    yozma    badiiy  

tafakkurning    ibtidosidan    boshlab    katta    ahamiyat    kasb    etib  kelayotganligini 

isbotlaydi.  

Yusuf  Xos  Hojib  oʻzining  “Qutadgʻu  bilig”  asarida  ota  va  bola  oʻrtasidagi 

muammoning  yuzaga kelmasligi  uchun  zarur  boʻlgan  tarbiya  masalasiga  urgʻu  

beradi: