Филологические науки: состояние, перспективы, новые

ЎТИЛ даги она сўзининг шеваларда ана ,энǝ,йенǝ ,иэнǝ,инǝ 
,энǝ,енǝ ,энǝ ,ўна каби бир қанча фонетик шакллари келтирил-
ган:ана ,энǝ , йенǝ , иэнǝ , инǝ (Қипчоқ) , ǝнǝ (Жанубий Хоразм) , 
ɔнǝ , ɔна , енǝ , энǝ , ўна, уна (Қорлуқ).

---

265 
1. она «мать, мама»: - атамың анамың ҳалидан хабар
алама деп астидын о:дны қойдурды (Қорабулоқ); - төрдǝ 
турған ғǝлиниң бир гулимǝн йар – йар, энǝм минǝн атамың 
билбилимǝн йар – йар (Гурлан) ; - йǝнǝни көргǝн төн бичǝр,ǝтǝни 
көргǝн чөп жапар (Шеробод); - вөгɔймǝкǝн иенǝ\си жыламады, 
йар – йар (Хўжайли); - инǝсини алдиға бɔрды (Қипчоқ); - ǝнǝни 
гөззи балада, балани гөззи далада (Хонқа); - ата қарғышиғы оқ, 
ǝнǝ қарғиши йоқ (Хива); - ɔнаң қадрънъ бълъш лозъм (Бухоро); - 
ɔнамла ме:мɔнна кеттъла (Қарши); қъръғағънъ көръб бөз ал, 
энǝсънъ көръп қъз ол (Андижон).
2. Самарқанд, Андижон, Ҳазорасп районларида ушбу лек-
семалар бувига нисбатан ёки умуман қари кампирларга мурожаат 
тариқасида (бу ўринда она маъносида) ишлатилади: «бабушка» 
дǝдǝмдъ бу (в) сънъ энǝдеймэн (Андижон).
Шунингдек, тилимизда ойи ва ая сўзлари ҳам борки, бу 
сўзлар бир сўзининг шевалардаги фонетик шакллари бўлса керак. 
ойи с.т. шв. Она - Бир оздан кейин чиқиб, ойим билан сўрашинг, - 
деди Кумуш. А.Қодирий . 
Ая шв.1. Она, ойи Қалай, онанг баққуватми (Йўлчи).
2. Тарбиячи аёл, мураббия. Аяга битта аччиқ чой килиб
беринг қизим.( С.Аҳмад.) 
3. Хурмат юзасидан аёллар номига қўшиб айтилади ёки
аёллар номининг таркибий қисмини ташкил этади: Эртага
азобланиб кўчага чиқиш керак эканлигини эслаб, Дилбар айвонга 
Малика ая учун хам жой қилиб, чироқни ўчирмай ётди. (С.Аҳмад. 
Уфқ.)
4. Ўзидан катта аёлларга ҳурмат билан мурожаат қилишда 
ишлатилади: Ая! Хақорат қилманг!(Хамза. Бой ила хизматчи ).
«ЎХШЛ»да ая сўзининг турли фонетик шакллари мавжуд: