Филологические науки: состояние, перспективы, новые

Д.Б. Нурмагамбетова, 
магистрант 3 г/о филол. ф-та БашГУ, г. Уфа, Россия
Научный руководитель: С.С. Исакова,
докт. филол. наук, проф. АРГУ им. К. Жубанова,
г. Актобе, Казахстан
 
КОГНИТИВНО-ПРАГМАТИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ 
КОНЦЕПТА «БОГАТСТВО» В КАЗАХСКОМ ЯЗЫКЕ 
 
Основным словом-репрезентантом концепта «Богатство» в 
казахском языке является лексема «Байлық». 
В “Толковом словаре современного казахского литературного 
языка” богатство определяется как: 1. Қолдағы мал-мүлік; 
дәулет. Байлық жыю. Байлық қуу. “Байлықты, кедейшілікті 
жаратқан – құдай, бай қылған, кедей қылған құдай емес” 
(А.Құнанбаев) / 2. Бір нәрсенің мол көзі, қоры. Табиғат 

---

193 
байлықтары. Кен байлықтары. Табиғат байлықтарын қорғауға 
биыл жарты миллион теңге бөлінді (Егеменді Қазақстан); 3. Бір 
нәрсенің әр түрлілігі, көптігі. Пікір байлығы. Сөз байлығы. 
Оқушылардың сөз байлығын дамыту үшін жаңа әдіс-тәсілдерді 
пайдалану қажет (Жас ұстаз). 
В казахском языке основными лексемами концепта 
«Богатство», являются: мүлік «имущество»; алтын-күміс «серебро; 
деньги; золото»; байлық «богатство». 
Следующий этап анализа – анализ синонимических и 
антономичес- ких рядов. В “Словаре синонимов башкирского 
языка” І. Кенесбаева есть такие синонимы слова «богатства»: 
байлық-мүлік, мүлік, мал, мал-мүлік, дәулет. Мал — дала 
өркениетіндегі Байлықтың басты өлшемі болды. Мыңғырған мал 
өсірген байлар дәстүрлі қазақ қоғамындағы экономика және 
әлеуметтік жүйенің негізін құрады. Мал-мүлік дауы, мал мен 
мүлікке таластан, қол сұғушылықтан туындайды. Ежелден 
көшпелі тұрмыста тіршілік еткен қазақ халқында мал 
ұрлаушылық қатаң жазаланды. Ұрланған мал-мүлік үшін үш 
тоғыз айып салынған. Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: 
қырдың суы секілді тез суалар. (Абай). Байлық дегеніміз,ата-
ана,туған-туыстың, 
бауырдың 
амандығы, 
құрметі! 
Бұл байлықты ешқандай ақшаға сатып ала алмайсың..... 
Т.Г. Сауранбаев в “Словаре антонимов казахского языка” 
приводит такие антономические ряды: