Филологические науки: состояние, перспективы, новые

«Кешеләр 
арасындагы 
мөнәсәбәтләр» 
һәм 
«Иҗтимагый 
тәртип» 
концептуаль сфераларына бүлеп карарга мөмкин. 
1) «Кешеләр 
арасындагымөнәсәбәтләр» 
концептуаль 
сферасы. Мәсәлән: 
Кара ягу – яла, гайбәт ягу, кешене пычрату, гаеп ташлау.  
Күзгә ак булып төшү – күрәсе килмәгән, кирәкмәгән кеше 
килеп мәшәкать салуына, кәефне-көйне бозуына карата әйтем. 
Кара талаш – ямьсез, тупас кычкырыш, якага яка килеш, 
начар сүзләр әйтеп, сүгенеп, пычрак талаш. Кара талаш китте 
(Ш. Маннур). 
Кара кан итү – татулыкны китәрү, тәмсезләшү, талашу. 
Арага кара мәче керү=Арадан кара мәче чыкты (үтте) – 
арага дошманлык шаукымы керү. 
Кара песи булу – дошман булу.  
Авызыңа сары май = Авызыңа бал да май – сөенечле, файдалы 
хәбәр китерүчегә әйтелә.
Армый эшлә-сары май тешлә – әйтешле теләк. Кырда-басуда 
уракчыларның исәнләшү-сәламләшү формалары. 
Йомырка эчендәге сары кебек – бик кадерле, бик иркә, өф-өф 
итеп кенә асралучы.
2) «Иҗтимагый тәртип»концептуаль сферасы. Мәсәлән: 
Кара исемлек – хезмәт, җәмәгать тәртибенә күнмәүчеләр яки 
шикле, гаебе булган кешеләр теркәлгән исемлек. 
Кара фикер – иске, тискәре фикер, реакцион, консерватив 
караш. 
Кара хөкем – законсыз-нисез хөкем.  
Кара такта – артка калучылар, сынатучылар яки нәрсәдә дә 
булса гаепләнүчеләр исемлеге эленә торган такта.  
Кара козгын – кешене кулга алып, төрмәгә алып китә торган 
ябык машина. Кызыл туй – Октябрь революциясеннән соң кызыл 
почмакларда өстәл каршына егет белән кызны китереп, яңача 
революцион никах беркетеп туй итү.
Кызыл такта – эштә хөрмәт казанганнарның исемнәрен кеше 
күз алдында язып элә торган такта. 

---

187 
III.