Filial uslubchisi Ishmurodova M. K malaka oshirish guruhida nazariy mashg’ulotning texnologik xaritasi

TIBBIYOT XODIMLARI VA BEMORLAR URTASIDAGI O’ZARO MUNOSABATLAR
Xozirgi zamon biotibbiyot etikasi negizida bemor va tibbiy xodimlar o’zaro munosabatlarining bir kancha modellari aniklangan (Amerika bioetika shifokori Robert Vich 1992).
1. Paternalistik modeli bu tibbiyot xodimining bemorga ota o’z farzandiga kabi munosabatda bulishidir.
2. Injenerlik modeli — bunda shifokor yoki xamshira o’z bemori organizmidagi ma’lum faoliyatlarni anikpab, kayta tiklashga yoki kiyinchiliklarni bartaraf etishga yordam berishidir. 3. Kontrakt modeli bu tibbiyot xodimi va bemor orasida tulik munosabat xosil bulishidir. Umumiy maksadga intilgan xolda shifokor va xamshira bemorning «urtogi» bo’lib koladilar. Albatta, bu modelning xam ijobiy xam karama-karshi tomonlari bor. Masalan ma’lum surunkali kechuvchi kasalliklar bilan shikastlangan bemorlar o’z axvoliga baxo bera olishlari kerak (bosim darajasi, konda, siydikda kand mikdori va shu bilan birgalikda xuruj paytida o’zlariga yordam olishda tayyor bulishlari lozim). Kasbiy sir Gippokrat kasamyodiga binoan tibbiy xodim bemor ishongan sirni sir tutmori lozim. Urta asrda yashab ijod kilgan buyuk shark tabibi Abu Ali ibn Sino: «Barcha surab-surishtiruvchilardan siring sakuta, siring sening asirang, agar sen uni sakday olsang, va sen uning asirisan agar u fosh bulsa», degan edi. Kasbiy sir etik nuktai nazardan birinchidan: bemorga nisbatan xurmat, insoniy fazilatlarini ulumash, konuniy xukukdarini ximoyalash; ikkinchidan: xayot faoliyati davomida o’zgalarga zarar yetkazmaslik va bemor tuzalishida muvaffakiyatlarga erishish bo’lib xisoblanadi. Agar tibbiy xodim kasbiy sirni saklay olsa bemorning sogligiga naf keltirishi mumkin. Baxtga Karshi kasbiy sirni sakday bilmaslik tibbiy xodimlar faoliyatida kup uchraydi. Buning oldini olish maksadida bilim olish davomida talabalarni axlok-odob me’yorlari, bemor bilan o’zaro munosabat, kasbiy sirni saklay bilishlikka urgatish lozim. Kasbiy sirni saklash muammosi etik muammo bo’libgina kolmay, xuquqiy xamdir.
KASBIY XATOLAR. YATROGENIYALAR
Tibbiy xodimlarning kasbiy xatolari mavzusi tibbiyot etikasida muxim urinni egallaydi. 1837 yilda N.I. Pirogov «Xar bir vijdonli (tibbiyot xodimi) shifokor, ayniksa ukituvchi o’z xatolarini o’zgalar kaytarmasligi uchun e’lon qilishi lozim, bu esa o’z urnida boshkalarni xatoga yul kuymasligining oldini oladi», degan edi. Sunggi yillarda tibbiyot xodimlari tomonidan yul kuyilayotgan kasbiy xatolar tekshiruv, tashxislash, davolash usullarining murakkabligi tufayli vujudga kelmokda, shu 38 bilan birga kup xollarda kasalliklarning atipik kechishi va tibbiy xodimlarning malakasizligi sabab bulmokda. Yatrogeniyalar (grekcha iatros — vrach, shifokor, geppao-yaratmok) kasallik Xolatlari bo’lib, tibbiyot xodimining extiyotsizligi notugri \atti-xarakati tufayli vujudga keladigan ru\iy o’zgarishlari yigindisi xisoblanadi. Masalan: bemorlar o’z kasalliklaridan vaximaga tushib, arzimas o’zgarishlarni burttirib kabul kiladilar va kursatadilar. Sunggi yillarda yatrogeniya xollari kengayib bormokda, bunda dori moddalari ta’sirida kasallik xolatining kelib chik,ishi ma’lum urin egallaydi. Kup xollarda bemorlarning dori vositalaridan notugri foydalanishi xam yatrogeniyalarga sabab bulmokda.