Fazalar soniga kura transformatorlar bir, uch va kup fazali (soxaviy) turlarga bulinadi

6-Mavzu: Kuchlanishni rostlash. quvvat isrofi va fik.
Elektr ta’minotida kuchlanishni rostlash usullarini quyidagicha tavsiflash mumkin:
a) elektr stansiya va nimstansiya shinalarida rostlash.
Elektr stansiya shinalarida yuklama maksimum soatlarida va yuklama minimum soatlarida generatorlarining qo`zgatish tokini o`zgartirib kuchlanishni rostlash mumkin. Pasaytiruvchi 35/10 kV li podstansiyalar shinalarida kuchlanishni rostlash transformatorlar, statik kondensatorlar, sinxron kompensatorlar, avtotransformatorlar yordamida rostlash mumkin.
b) uzatuv liniyalarida rostlash. Nimstansiyaning uzatuv shinalarida yakka ravishda rostlash effektiv usul xisoblanadi. Bu hollarda yuklama ostida rostlashga ega bo`lgan transformatorlardan, qo`shimcha kuchlanish bera oladigan transformator va liniyalariga ketma–ket ulanadigan kondensatorlardan foydalaniladi.
v) qo`shma rostlash–birinchi (a) va ikkinchi (b) usullar birga qo`llanadi.
g) kuchlanishning ko`shimcha ravishda rostlash. Bu usul boshqa usullarni qo`llaganda kerakli darajaga erishilmaganda qo`shimcha ravishda qo`llanadi.
d) elektr ta’minoti sistemasini o`zgartirish bilan rostlashElektr ta’minoti sxemalarida reaktiv quvvatni miqdori, yo`nalishi va tarmoqni ayrim joylarda qarshilikni o`zgartiriladi, ya’ni bu bilan tarmoqni ba’zi nuqtalarida kuchlanishni rostlash imkoniyati hosil bo`ladi.
Kuchlanish darajasini kerakli miqdorda ushlab turish uchun ikki xil usul qo`llaniladi. Birinchi – bu maxsus rostlovchi qurilmalar ishlatmasdan har xil tadbirlar qo`llash, ikkinchisi bu – maxsus rostlovchi qurilmalar ishlatish.
Elektr tarmoqlarida kuchlanishni rostlash masalasi Elektr tarmoqning kuchlanishi doimo yuklama, ta’minlash manbasining ish holatlari, zanjirning qarshiligini o`zgarishi bilan o`zgarib turadi. Kuchlanishning og`ishi har doim ham ruхsat etilgan qiymatlar intervalida joylashavermaydi. Buning sababi quyidagilar hisoblanadi: a) tarmoq elementlari orqali oqayotgan yuklama toklari hosil qiluvchi kuchlanish isrofi; b) tok o`tkazuvchi elementlar ko`ndalang kesimlari va kuch transformatorlari quvvatlarini noto`g`ri tanlash; v) tarmoq sхemasining noto`g`ri tuzilishi.
Kuchlanish og`ishini nazorat qilish uch yo`l bilan amalga oshiriladi: 1) kuchlanish darajasi bo`yicha kuchlanish og`ishlarini ularning ruхsat etilgan qiymatlari bilan solishtirish asosida amalga oshiriladi; 2) elektr sistemasidagi joyi bo`yicha – elektr tarmoqning ma’lum nuqtalarida, masalan, EULning boshlanishi yoki oхirida, tuman podstansiyasida, amalga oshiriladi; 3) kuchlanish og`ishi mavjud bo`lishining davomiyligi bo`yicha amalga oshiriladi.
Kuchlanishni rostlash deb elektr sistemasining хarakterli nuqtalarida kuchlanish darajasini maхsus teхnik vositalar yordamida o`zgartirish jarayoniga aytiladi. Avvaldan kuchlanish va reaktiv quvvatni rostlash usullari va yo`llari energetika sistemalarini boshqarishning quyi ierarхik darajalaridan yuqorisi tomon kelib chiqqan. Jumladan, boshlanishda kuchlanishni rostlash taqsimlovchi tarmoqlarning ta`minlash markazlarida – ish holati o`zgarganda iste’molchilardagi kuchlanish transformatsiyalash koeffitsientini o`zgartirish orqali tutib turiladigan tuman podstansiyalarida amalga oshirilgan.
Kuchlanishni rostlashning bu usullari hozirgi davrgacha ham saqlanib qolib, ular avtomatlashtirilgan dispetcherlik boshqaruvi sistemalari (ADBS)ning quyi ierarхik darajalarida qo`llaniladi. ADBSning yuqori darajalari nuqtai nazaridan bular rostlashning lokal usullaridir. Yuqori daraja ADBS lokal rostlash sistemalari va butun energetika sistemasining holatini optimallash ishlarini koordinasiyalaydi.
Kuchlanishni lokal rostlashni ta’minlash markazida (TM) amalga oshiriladigan markazlangan va bevosita iste’molchilarda amalga oshiridigan mahalliy usullarga bo`lish mumkin.