Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

                                              Balg’am xilti. 
 
       Tabiiy balg’am xilti sovuq ho`l sifatli bo`lib, suvsimon suyuqlik, suvga 
nisbatan ancha g’alizdir.  
   Tabiiy  balg’am  kayfiyati  jihatidan  qon  xiltiga  yaqindir, organizmdagi  hamma 
a`zolar unga muhtojdir. A`zolarning muhtojligi ikki sababdandir. Sabablarining biri 
zaruratdan bo`lsa, ikkinchisi manfaat uchun. Zarurat ikki sababli bo`ladi:  birinchisi 
tabiiy balg’amning a`zoga yaqin bo`lishi, bunda tasodifiy holatlar tufayli a`zoga oziq 
moddalari  -  qonga  tushmay  yoki  kelmay  qolganda  (me`da,  ichak  va  jigardan)  a`zo 
o`zining  tug’ma  issiqligi  quvvati  yordamida  balg’amni  yetiltirib  (balg’am 
yetilmagan  qon)  qonga  aylantiradi  va  u  bilan  oziqlanadi.  Zaruratning  bu  xil  sababi 
savdo va safroga xos emas. Zaruratning ikkinchi  sababi, tabiiy balg’amning qonga 
aralashishi va uning balg’am  mizojli a`zoni oziqlantirishga tayyorlashdir. Masalan, 
balg’am mizojli a`zo bosh va orqa miyadir, bu a`zolarni oziqlantirish uchun qonda 
ma`lum,  o`rtacha  miqdorda  balg’am  xilti  bo`lishi  shart.  Bu  ikkinchi  xil  zaruriyat 
safro va savdo xiltiga ham xosdir. Balg’am xiltining manfaatlari, bo`g’imlar va ko`p 
harakatli  a`zolarni  qo`llab  turish  va  ularni  ishqalanish  tufayli  hosil  bo`ladigan 
quruqlikdan  saqlash.  Balg’am  xiltining  manfaati  ham  zaruriydir  va  zaruriyat 

---

44 
 
sabablarini  hozirgi  tibbiyot  ilmi  asosida  quyidagicha  asoslaymiz.        Birinchidan: 
balg’am  a`zolarda  qonga  aylanadi.    Ikkinchidan:  bosh  va  orqa  miya  suyuqligi 
tarkibiy jihatidan balg’am xiltiga o’xshaydi, u bosh miya qorinchalari va orqa miya 
kanalidan  aylanib  miya  mizojini  bir  muhitda  saqlaydi  va  modda  almashinishini 
ta`minlaydi.  Uchinchidan:  bo`g’imlardagi  sinovial  suyuqlik,  ko`z  yoshi,  burunni 
ho`llovchi suyuqlik, so`lak, oshqozon shirasi normada tabiiy balg’amning u yoki bu 
ko`rinishdagi bir xili bo`lib hisoblanadi.   
             Yuqoridagi a`zolarning doimiy ravishda ish bajarishi, tashqi muhit bilan 
aloqadorligi  (burun,  ko`z  misolida),  ishqalanishni  va  harakatlarning  ko`pligi  ( 
bo`g’imlar  misolida)  yoki  bo`lmasa  quruq  va  dag’al  ovqatlarni  iste`molida  ularni 
qo`llash  (og’izdagi  so`lak  va  oshqozon  shirasi  misolidagilar),  a`zolar  qurishini  va 
qizishini oldini oladi. 
             Balg’am  xiltining  yana  bir  umumiy  manfaati  shundan  iboratki, 
organizmdagi  namlikni  saqlaydi.  Namlik  bo`lmasa  oziqlanish  va  o`sish  bo`lmaydi. 
Shunday qilib u organizmni hayot kechirishi uchun muhimdir.