Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

       7.2. § Ayollar va erkaklar jinsiy a`zolari xastaliklari  
Moyaklar va urug’ yo`llari anatomiyasi. 
Moyaklar boshqaruvchi a`zolar sifatida yaratilgan bo`lib, bularda urug’ tomirlar 
orqali  o`zlariga  sizib  qolgan  rutubatdan  tug’iladi;  bu  rutubat  go’yo  gavdaning 
hammasida  to`rtinchi  hazmdan  ortgan  narsa  bo`lib,  qonning  eng  yetilgani  va  eng 
latifidir.  Bu  qon  ruh  yordami  bilan  moyaklarda  va  arteriya  ham  venalardan 
moyaklarga  keluvchi  yo`llarda  harakatlanadi.  Bu  tomirlar  esa  katta  arteriya  katta 
venadan iborat asosiy ikki tomirdan taralib, ko`p marta bukilib, o`ralib tarmoqlanadi.  
Agar  bu  ikkisidan  biri  kesilsa,  ko`rinib  turgan  tomir  og’izlari  ko`pligidan  ko`p 
tomirlarni  kesilganga  o`xshaydi.  Keyin  urug’  bu  ikki  tomirdan    urug’  idishlariga 
quyilib, olat yo`lidan kelib xotinlarning farjiga otiladi va keyin bachadonga boradi. 
Bu  tabiiy  jinsiy  aloqa  bo`ladi.  Erkak  ham  xotin  urug’ni  bir  vaqtda  bo’shatganda, 
bachadon og’zi ochilib, buni qattiq tortish bilan qarshi oladi. 
Moyaklar  kovakka  o`xshab  tuzilgandirlar:  moyak  javhari  oq  go`shtlik  bez  a`zo 
bo`lib,  u  go`sht,  emchak  go`shtiga  ko`proq  o`xshaydi.  Moyak  javhariga  quyilgan 
qon  o`sha  javharga  o`xshash  bo`lib  oqaradi,  xususan,  bunda  ruh  havosi 
to`lqinlangani sababli shunday bo`ladi.  
Moyaklarga  keladigan  tomirlarning  yo`li  qov  ustidagi  katta  pardadir. 
Moyaklarga keluvchi arteriya va vena tomirlarini qoplovchi pardaga kelsak,  buning  
chiqadigan  yeri  katta  pardadir,  bu  bilan  u  orqa  miya  pardasiga  ham  tutashadi.  Bu 
parda  chov  yo`li  orqali  moyaklarga  tushuvchi  tomirlar  va  chandirlar  usti  bilan 
tushadi.  
Bu pardadan chov yo`li paydo bo`ladi. Bu yo`ldan o’tuvchi tomirlarni  o’rovchi 
parda ham shundan vujudga keladi. Chap moyakka, o’ng moyakka oziq keltiradigan 
tomirlardan  boshqa  tomir  keladi.  O’ng  moyakka keladigan tomir  ko`proq,  yetilgan 
va suvlikdan tozaroq qon quyadi. O’ng moyak ko`pchilik odamlarda chap moyakdan 
kuchliroq bo`ladi. Bundan chapaqay kishilar mustasnodir. 

---

343 
 
Urug’ idishlari chov yo`llari kabi boshlanib, har bir tuxumdan bir yo`l chiqadi, 
bu yo`llar unga tegib turuvchi va yo`liquvchi bo`lsa ham, go`yo undan ayrim holda 
va  undan  kelib  chiqmagandek  bo`lib  turadi.  Bularning  har  biri  moyak  oldida 
shunday kengayadiki, ularda yaqqol bo`shliq paydo bo`ladi, so`ngra, ba`zan ayniqsa 
xotinlarda  tugash  oldida  ikkinchi  marta  kengaysa  ham,  ular  toraya  boshlaydi.  Bu 
idishlar  oldin  yuqori    chiqib,  keyin  siydik  yo`lidan  tubanroqda.  Qovuq    bo`yniga 
tutashadi.  Olatga  kelsak,  bu  qurol-a`zo  bo`lib,  boyloq  asab,  tomir  va  go`sht  kabi 
sodda a`zolardan tuzilgandir. Bu qov suyagidan o`sib chiquvchi, ko`pincha, yumilib 
turadigan ko`p va keng kovakli jismdan boshlanadi. Bu kovaklarga yel to`lishi bilan 
olat  taranglashadi.  Bu  jism  tagida,  shu    a`zo  hajmiga  nisbatan  ko`p  sonli  keng 
arteriyalar  o`tadi.  Olatga  dumg’aza  umurtqalaridan,  uning  javhariga  ko`p  chuqur 
botmay  o’tuvchi  asablar  keladi.  Buning  javharidagi  asablar  sezgisiz  chandirdan 
iboratdir.  Jolinuscha,  olatni  tarang  qiluvchi  asablar,  uning  bo`shashishiga  xizmat 
qiladigan asablardan boshqadir.  Olatda uchta yo`l bor: siydik yo`li, urug’ yo`li va 
vadiy  yo`li. 
Olatni tarang qiluvchi quvvat va yel yurakdan, uning sezgisi - bosh miya va orqa 
miyadan,  mo`tadil  qon  va  shahvat  xohish  jigardan  keladi.  Olatning  tabiiy  shahvati 
goho buyrakning ishtiroki bilan bo`ladi. 
Shu    jihatdan  a`zoni  qo`zg’atuvchi  istak  paydo  bo`ladi,    chunki  u  shunga 
tayyorlangan  bo`ladi.  Bu  ham  borki,  tortishish  achishishni  paydo  qiladi.  Bundan 
tashqari  urug’  aloqa  a`zolariga  kelganda  ulardan  chiqishni  talab  qiladi  va  bu 
a`zolardagi moddalarni qo`zg’atadi. Olatning taranglashishi, ba`zan qovuq og’zining 
ikki  tarafiga  qo’yilgan  bezlarga  boruvchi  moddaning  achishtirishidan  bo`lganidek, 
buyrakdan  keluvchi  suyuq  latif  moddaning  achishtirishi  sababli  ham  bo`ladi. 
Taranglashish  urug’  ko`payib  o`tkirlashganda    harakatga    kelishidan  ham    paydo 
bo`ladi.