Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Turni saqlovchi quvvatlar 
Bu quvvatlar inson turini saqlaydi va ushbu vazifani o`z navbatida ikki 
quvvat orqali bajaradi: 
Turni saqlovchi quvvatlar 
 
Shakl beruvchi Shakllantiruvchi 
Moyaklarda Bachadonda 
Erkaklarda oziqlantiruvchi quvvat moyaklarni oziqlantirgandan keyin 
moyaklarda maniy shakllanadi va u yerda yetilib tuxumlarni urug’lantirishga 
layoqatli bo`ladi.
Ayollarda esa, ularning tuxumdonlaridagi tuxumlar sifat o`zgarishi
natijasida urug’lanishga layoqatli bo`lib bachadon sathiga tushadi va jinsiy aloqadan 

---

64 
so`ng erlik urug’i bilan qo`shiladi. Bu yerda maniy shakl beruvchi, tuxum esa 
shakllanuvchi vazifalarni o`tab tuxum urug’lanib sifat o`zgarishi natijasida homila 
shakllana boshlaydi.
Xizmat qiluvchi tabiiy quvvatlar 
Xizmat qiluvchi tabiiy quvvatlar ham jigarda joylashgan bo`lib, u xizmat 
qilinuvchi tabiiy, ya`ni oziqlantiruvchi quvvatga xizmat qiladi. U bajaradigan 
faoliyatiga qarab besh turga bo`linadi. 
Xizmat qiluvchi tabiiy quvvatlar 
Tortuvchi 
Ushlab 
 turuvchi 
Hazm 
 Qilish 
Ajratish 
Haydash 
Ovqat hazmining jigarda kechuvchi uchinchi bosqichi shu xizmat qiluvchi 
tabiiy quvvatlarning faoliyati bilan bog’liqdir: 
Tortuvchi quvvat ovqat hazmining ikkinchi bosqichida ichaklarda hosil 
bo`lgan ximusni masoriqo( ichak tutqichi) qon tomirlari orqali jigarga tortish 
vazifasini bajaradi va bu ishni o`zi turgan a`zodan birinchi tortilgan nozik tolalar 
yordamida amalga oshiradi.
Ushlab turuvchi quvvat- organizm uchun foydali bo`lgan moddalarni 
o`zgartiruvchi va ulardan ozuqa oluvchi quvvatning hukmi ostida ushlab turish 
vazifasini o`taydi.Ushbu vazifani o`zi joylashgan a`zodagi qiyshiq tolalar
yordamida bajaradi. 

---

65 
Hazm qiluvchi quvvat - jigardagi o`zgartiruvchi quvvat yordamida 
ximusning sifatini o`zgartirib, yangi mizojli ozuqa, xilt va kaymusni hosil qilish 
vazifasini bajaradi. 
Ajratuvchi quvvat- ximusdan hosil bo`lgan xilt, kaymus va hazm 
jarayonining chiqindilari bo`lgan suvlik moddalarni haydash quvvatiga tayyorlab 
berish uchun xizmat qiladi. Ya`ni, quyuq narsalarni suyultirish, suyuq narsalarni 
mo`tadil quyuq holatga keltirish, yopishqoq narsalarni parchalab yetiltirish, tabiiy 
qon va balg’am xiltini, yuqori kovak vena qon tomiriga, safro xiltini bir qismini 
ajratib o`t yo`llariga, savdoni esa jigar bilan taloq o`rtasidagi yo`lga va umuman
hazm jarayonida yaroqsiz chiqindilarni suvli ajratmalar sifatida ajratadi. 
Haydovchi quvvat- iste`mol mahsulotining hazm jarayonidan so`nggi hosil 
bo`lgan oraliq va oxirgi mahsulotlarni yuqorida ta`kidlangan maxsus yo`llarga 
haydalib borishini ta`minlaydi.
Xizmat qiluvchi tabiiy quvvatlarni harakatlantiruvchisi va boshqaruvchisi
tabiiy ruh bo`lib, ularning vazifasini to`liq bajarish uchun to`rt kayfiyat, ya`ni 
issiqlik, sovuqlik, quruqlik va ho`llik xizmat qiladi.
Issiqlik xizmati beshala xizmat qiluvchi tabiiy quvvat uchun umumiy 
bo`lsada, lekin har bir quvvat uchun alohida ahamiyatga ega. Sovuqlik esa o`z zotiga 
ko`ra hamma quvvatlarga qarshi turadi, chunki hamma quvvatlarning ishlari harakat 
bilan bo`ladi. Sovuqlik kayfiyati bilan barcha harakatlarga qarshi xizmat qiladi.
Ho`llik va quruqlik kayfiyatlari barcha harakatlarga bevosita emas, balki bilvosita 
ta`sir qiladi. Quvvatlarning ishlari harakat bilan bo`ladi. Bu holat tortish va haydash 
ishlarida ravshan ko`rinadi. Hazm quyuq va qattiq bo`lgan narsalarni bo`laklarga 
ayirib, suyuq va yumshoq narsalarni qo`shish bilan tugal bo`ladi. Bu ishlar ajratish 
va aralashtirish harakatlari bilan amalga oshadi.
Tortish quvvatining o`z ishini tugal bajarishda issiqlik kayfiyatiga zarurati 
ko`proq, chunki issiqlik oziq moddalarni ko`proq tortishga yordam beradi.

---

66 
Quruqlik kayfiyati esa tortish quvvatiga harakat uchun lozim bo`lgan 
chidamlilikni zo`rayishini vujudga keltiradi.
Ushlab turuvchi quvvat o`z ishini tugal bajarishda sovuqlik va quruqlik 
kayfiyatlari xizmat qiladi: 
Sovuqlik ushlab turuvchi quvvatning ta`sirini saqlaydi. 
Quruqlik sifati moddani tutish uchundir, ya`ni ushlab turuvchi quvvatning o’z 
ishini tugal bajarishda quruqlik kayfiyatiga zarurati ko`proqdir. 
Hazm qiluvchi quvvat faoliyatida issiqlik va ho`llik kayfiyatlari xizmat qiladi. 
Issiqlik, ta`kidlaganimizdek barcha quvvatlarni harakatlantiruvchisidir. Ho`llik 
kayfiyati esa hazmda oziqni oqizish va uni shakl olishiga yordamlashadi. 
Ajratuvchi quvvat faoliyatida issiqlik, quruqlik va sovuqlik kayfiyatlari 
xizmat qiladi. Issiqlik hamma quvvatlarning harakatlantiruvchisi bo`lish bilan 
birga hazm mahsulotlarini ayrim - ayrim guruhlarga ajratadi. Ushbu vazifani 
bajarishda unga quruqlik bilan sovuqlik yordamlashadi. 
Haydash quvvatining faoliyatida ham issiqlik, quruqlik va sovuqlik 
kayfiyatlari xizmat qiladi. Issiqlik, yuqorida izohlaganimizdek barcha 
quvvatlarning harakatlantiruvchisi bo`lib xizmat qilsa, quruqlik bu quvvatga 
hazm ajralmalarini oz miqdorda quyultirish uchun xizmat qiladi. Sovuqlik esa, 
chiqindilarni haydashga yordam beradigan yellarni sovutib, quyultiradi va 
ko`ndalang siquvchi tolalarni to`dalab zichlashtiradi. Jigardan hazm 
bosqichidagi oxirgi mahsulotlarni o`ziga xos yo`llarga haydaydi.