Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Til kasalliklari 
Goho tilda uning harakatiga zarar yetkazadigan kasalliklar paydo bo`lib, natijada 
til yo butunlay harakatsiz qoladi, yoki uning harakati kuchsizlashadi, yoki harakati 
o`zgaradi. Goho tilda kasalliklar paydo bo`lib, tilning tegib bilish va totib bilish 
sezgilariga zarar etkazadi, u sezgilar ishdan chiqadi, yo kuchsizlashadi, yoki 
o`zgaradi. Ba`zan totish sezgisi yo`qolib, tegish sezgisi yo`qolmagani kabi, 
sezgining biri yo`q bo`lib, ikkinchisining yo`qolmasligi mumkin, chunki kasallik o`z 
zararini eng kuchsiz sezgiga qaratgan bo`ladi. 
Tilning kasalligi goho mizoj buzuqligidan bo`ladi, goho qurol a`zoga tegishli 
kasallik bo`lib, tilning kattaligi yo kichikligidan, yoki shaklining buzuqligi, yoki 
vaziyatining buzug’ligidan iborat bo`la-di, shular natijasida til yoyilmay yo yiqilmay 
qoladi, yoki til kasalligi uzluksizlikning buzilishidan bo`ladi. Goho til kasalligi 
bironta shishlardan iborat bo`lgani singari murakkab bo`ladi. 

---

206 
Ba`zan kasallik tilning xuddi o`zida, ba`zan esa miyaning ham-korligi bilan 
bo`ladi. Shu paytda ikki yuz va lablar ham ko`pincha, hamkorlik qiladi. Ba`zan, 
zarar tilga xos bo`lgan asab shaxobchasining o`zidagina bo`lmasa, kasallik boshqa 
sezgilarning hamkorligi bilan ham bo`ladi. Til kasalligi, ko`pincha, me`daning 
hamkorligi bilan bo`ladi, ba`zi vaqtlarda o`pka va ko`krak ham hamkorlik qiladi. 
Tilning mizojlariga rangining oqligi, sariqligi, qizilligi va qoraligi, tegib 
sezilishi hamda nordonlik, shirinlik, bemazalik, achchiqlik yoki sasishdan kelib 
chiqadigan yomon mazali, shuningdek, taxir va burishtiruvchi maza kabi biror 
mazani ko`proq sezishi belgi bo`ladi. Bu ham borki tilning rangidan va u sezayotgan 
mazadan olingan belgi boshqa a`zolarning kasalliklariga ham belgi bo`ladi. Chunki 
tilning qizilligi, ayniqsa u g’adir-budurlik bilan birga bo`lsa, bosh, me`da va jigar 
tomonlarida qondan paydo bo`lgan shishlarning borligiga belgi bo`ladi. Oqligi, 
me`da og’zi va jigarning sovuqligiga va boshda balg’am borligiga belgi bo`ladi, 
ba`zan tilning oqligi badan rangi boshqacha bo`lsa ham, sariq kasalligiga belgi 
bo`ladi. Til sezayotgan maza butun badanda yoki me`da va boshda qaysi xiltning 
ko`payganligiga dalolat qiladi. Goho tilning kasalligiga uning ho`lligi va quruqligi 
ham belgi bo`ladi. Uning quruqligi ikki jihatdan bilinadi: biri til yuzining tozaligi 
bilan bilinadi, bu esa haqiqiy quruqlikdir. Ikkinchisi yopishqoq xiltning til yuziga 
oqib kelib issiq sababli qurib qolganligidan bilinadi. Bu hol, til javharining 
quriganligiga emas, balki til yuzida yo nazladan, yoki quyu va tiqiz bug’dan 
yig’ilgan yopishqoq rutubatga belgi bo`ladi. Bu hol tabiblarni yanglishtiradigan 
narsalardandir: ular kasaldan uning og’zi quriganini bilganlarida birinchi xil quruqlik 
bilan ikkinchi xil quruqlik orasini ajratolmaydilar. Til quruq bo`lsa g’adir-budur, 
ho`l bo`lsa silliq bo`ladi. 
Goho tilning ahvoli haqida so`zlagan vaqtdagi uning harakati, oriqligi, yengilligi, 
qalinlashib qolib hamisha uni tishlab ola berish va harakatining og’irligiga qarab 
hukm qilinadi. Bu hol uning qon yoki rutubat bilan to`lganligiga dalolat qiladi. 

---

207 
Til kasalligiga goho unda paydo bo`ladigan shishlar va mayda chiqiqlar dalolat 
qiladi. Aytilib o`tilgan umumiy qoidalarni va ularga yondoshib keladigan xususiy 
qoidalarni to`la o`rganganingdan keyin bu manbalardan dalil olish yo`llarini 
kengaytira olasan. 
Goho tilning bir o`zi og’riydi, goho miya yoki me`daning hamkorligi bilan og’riydi. 
Til asablari bir qancha boshqa asablarga tutashgan bo`lib, yo o`sha asablar til 
asablarining harakatiga to`sqinlik qilmay, ularga birgalashadi, sog’lom 
so`zlovchilarda Shunday bo`ladi, yoki to`sqinlik qiladi va osonlik bilan ularga 
birtalashmaydi. Natijada so`zlovchi tutilib so`zlay boshlaydi va boshqalar. Ba`zan 
tutilib so`zlash tilning to`xtalib qolishidan bo`ladi. Chunki til asablari quvvatni 
boshqa asabdan olishi natijasida, quvvat yetib kelgunicha til tutilib turadi. 
Davolash. Goho tilni bosh yoki me`dani tuzatadigan narsalar orqali davolash 
bilan birgalikda davolanadi. U narsalarning hammasini o`z bobida bildingiz. Goho 
ichni surib bo`shatuvchi ichiladigan dorilar bilan tilning o`ziga xos davolash tadbiri 
ham qo`llanadi, Bu dorilar qustiradigan va mizojni o`zgartiradigan dorilardan ko`ra 
foydaliroqdir. Yoki uni burishtiruvchi yo tarqatuvchi, parchalovchi va suyultiruvchi 
dorilar bilan davolanadi; bularni ichilsa, quvvati tilga borib yetadi. Bu xil dorilarni 
ovqatdan keyin ichish yaxshiroq. 
Tilni goho og’iz chayiladigan, ishqalanadigan va tomoq chayiladi-gan dorilar; 
og’izga olib turiladigan yog’lar va yuqoridagi xususiyatlarga ega bo`lgan dorilardan 
tayyorlanib, keragida og’izga olib turiladigan hab dorilar bilan davolanadi. Bularni 
yapaloq qilib tayyorlash yaxshiroq. Og’iz va til dorilari tomoq va o`pkaga zarar 
qiladigan bo`lsa, ulardan oqadigan suyuqlik tomoq va o`pkaga bormasli-gi uchun 
ularni ehtiyotlik bilan ishlatish kerak.