|
Badan rangidan belgi
olinishiga kelsak, badan rangi ko`pincha me`da va
jigarning holiga kuchli belgi bo`ladi. Me`da kasalligining ko`pchiligi sovuq va ho’l
bo`ladi, shunday kasalliklarga uchragan kishilarning rangi qo’rg’oshin tusli bo`ladi,
agar ularda sariqlik bo`lsa, ularning rangi oqish sariq bo`ladi.
Qorin quldirashidan
dalil olinishi qorin quldirashi me`daning kuchsizligiga,
me`daning ovqatni o’ziga olishining yomonligiga va axlatning rutubatli ekaniga
belgi bo`ladi.
295
So’lakdan olinadigan belgi:
so’lakning ko`pligi va ko`pikliligi me`daning
rutubatliligiga va suvsimon so’lak ko`p ajratayotganligini bildiradi. Og’iz suvining
qurib qolishi va og’izning quruqligi me`daning quruqligiga, so’lakning issiqligi
me`daning issiqligiga belgi bo`ladi. Og’iz quruqligi ikki xil bo`ladi: biri - chinakam
quruqlik bunda og’izda so’lak bo’lmaydi, ikkinchisi esa yolg’on quruqlik - bunda
so’lak yelimsimon yopishqoq bo`ladi, lekin o’ziga borayotgan bug’ning issig’i
sababli qurib qoladi. Og’iz quruqligi bilan og’izda yopishqoq so’lakning qurishini
ajrata bilish kerak. Birinchisi me`da quruqligiga dalolat qiladi, ikkinchisi esa
me`dadan qo’zgalgan yoki boshdan tushgan yopishqoq rutubatdan dalolat qiladi.
Kekirikdan olinadigan dalilga kelsak
, kekirik goho nordon goho sassiq hidli
bo`ladi, ba`zan bug’simon, zangor va tutunga o`xshash, ba`zan chirigan yoki baliq
hidli bo`ladi; ba`zan yeyilgan ovqatning mazasiga o`xshash bo`ladi, goho quruq yel
bo`lib unda boshqa biror kayfiyat bo’lmaydi, shunisi kekirikning eng sog’lom
xilidir. Chunki kekirik tutun hidi bo`lib, bunga pishirilgan tuxum sarig’i va turp kabi
tutunga tez aylanadigan ovqat moddasi yoki olovda tayyorlanadigan halvo va boshqa
narsalar singari tutun kayfiyatini o’ziga olgan ovqat moddasi sabab bo`lmasa, unday
kekirikning sababi me`daning modda jihatidan yoki buzilgan sodda mizoj jihatidan
olovsimon bo`lishidir. Olovsimonlik modda sababli bo`lsa, aytib o’tilgan vajlarning
biriga ko’ra bo`ladi; bu ko`pincha aytib o’tilgan yo’sinda o’t qopidan me`daga
qo’yiladigan safro moddasidan yoki boshdan tushadigan o`tkir moddadan bo`ladi,
ayniqsa safro mizojli bo’lmagan kishida shunday bo`ladi. Tutun hidi kekirikning
sababi - moddali yoki moddasiz sodda harorat ekaniga arpanon kabi tutunlikdan
uzoq bo`lgan ovqat bilan ilgari ovqatlanganlikdan ham dalil olinadi.
Shunday ovqat yegan kishi tutun hidi kekirsa, unga sabab me`daning haroratidir.
Shuningdek axlatning o’t aralash ekaniga qaraladi: agar u o’t aralash bo`lsa,
kekirikka me`dadagi harorat sabab bo`ladi, biroq, axlat o’t aralash bo`lmasa, bundan
sabab me`dada bo’lmaydi degan gap chiqmaydi, chunki ko`pincha bunga buzilgan
296
sodda mizoj sabab bo`ladi. Qusuq ham chiqayotgan narsasi bilan sababning me`da
harorati ekaniga eng kuchli dalil bo`ladi. Goho tutunsimon kekirik uyqusizlik
kasalligiga dalil bo`ladiki, unga yo`liqqan kishida me`da hazm ishiga bo’sh vaqt
topolmay alangalanib qiziydi.
Ammo kekirik nordon bo`lsa va bu nordonlik nordon ovqatdan va haddan
tashqari ko`p yeyilganda nordonlashib o’zgaradigan ovqatdan bo`lmasa, bunga
me`daning sovuqligi sabab bo`ladi ayniqsa asal kabi nordonlashishdan uzoq bo`lgan
ovqat berib sinab ko’rganingda uning nordonlashganini ko’rsang, bunga sabab
moddasiz yoki moddali me`da sovuqligi sovuqlik modda bilan bo`lsa, doimo me`da
og’zida og’irlik bo`ladi. Nordon kekirik me`dasida savdo moddasi bo`lgan, taloq
kasalligiga uchragan va me`dasiga sovuq nazlalar tushadigan kishilarda ko`proq
paydo bo`ladi. Goho harorat shirin moddaga yo`liqib uni qaynatib achitsa ham
kekirik nordon bo`ladi. Bunga nordon kekirik bilan birga issiq alangalanish, og’iz
karashligi, tashnalik va sovutuvchi narsalar bilan foydalanish kabi belgilar ham dalil
bo`ladi. Haddan tashqari issiqlikning me`dadagi ovqat yoki kekirikni achitishiga
sutning issiqda sovuqdan ko’ra tezroq achishi ham dalil bo`ladi. Me`dadagi moddaga
qusish bilan ham dalil qilinadi. Kekirik sassiq bo`lsa, u og’iz badbo’yligi dalolat
qilganidek, me`dada sasish borligiga belgi bo`ladi goho me`dada yara borligini
bildiradi. Kekirikning sassigan go`sht, baliq va balchiq hidiga o`xshashligi me`dada
sasigan rutubat borligiga dalil bo`ladi. Uning zangor mazaligi sassish bilan birga
o`tkirlik va issiqlik borligiga belgi bo`ladi; bu xil kekirik issiqda tutunsimon
kekirikdan ko’ra kuchliroq dalil bo`ladi. Ammo kekirik tutunsimon va nordon
bo`lmasa, lekin ovqat yeyilganiga bir qancha muddat o’tganidan keyin o’sha ovqat
mazasini bersa, bu hol me`daning ovqatni o’zgartirishga kuchsizlik qilayotganiga
dalil bo`ladi.
297
Do'stlaringiz bilan baham: |
