Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Tilning qisqarib qolishi 
Goho tilning tagidagi boylog’ning til boshiga va uchiga tutashuvi sababli 
til qisqaradi, bu esa tilning cho`zilishiga qo`ymaydi. Goho tilning tirishuvi sababli 
ham qisqarish paydo bo`ladi. 
Davolash.
Tirishish sababli bo`ladigan til qisqarishini davolash tadbiri 
aytildi. Boylog’ning kaltaligi sababli bo`ladiganiga kelsak, uni o`sha boylog’ni til 
uchi tomonidan ozgina kesish va kesilgan joyga qonni to`xtatish uchun yanchilgan 
zok qo`yish bilan davolanadi. Tilni cho`zish uchun boylog’ni kesish miqdori tilni 
tanglay tepasiga bukiladigan va og’izdan chiqa oladigan darajada qilib kesishdir. 
Agar ko`p qon ketishdan qo`rqib, temir bilan kesishga jur`at qila olmasalar, 
boylog’ning tagiga qirqadigan ipni nina bilan kirgizib uni kesmasdan ip bilan 
qirqiladi. Shu joyga bitishiga to`sqinlik qiladigan dog’lovchi o`tkir dorilar qo`yish 
kerak. Agar boylog’ni sekin kesib, til tagidagi tomirlarni kesilib ketmasligi uchun 
ehtiyot qilinsa, ko`p qon oqmaydi. 
Til shishlari 
Tilda issiq shishlar, shilliqdan va yeldan bo`ladigan shishlar, qattiq 
shishlar va rak paydo bo`ladi. Shishlarning belgilari haqida aytilgan so`zlarga 
murojaat qilsang, hammasining belgilari ravshan bo`ladi. Goho til zaharli qo`ziqorin 
va afyun kabi zaharli narsani iste`mol qilish sababli ham shishadi.

---

212 
Davolash. Issiq shishlarni davolash uchun oldin tomirdan qon olish va surgi 
qildirish kerak, til shishlarida bu tadbir qustirishdan ko’ra yaxshiroqdir. Ba`zan 
tilning tagidagi tomirdan qon olish lozim. 
Keyin, shishlarning boshlanish davrida sachratqi shirasini, ayniqsa 
sutcho`p shirasini va ituzum shirasini; qatiq, gul suvi va qizil gul, qizil tasma va 
anor po`stlari qaynatilgan gul suvini og’izda tutib turiladi. Tilni yangi shaftoli bilan 
ishqalanadi, bu juda foydalidir. Agar shishlar tarqalmasa va yiringlamasa, sut bilan 
qo`shilgan asal, yoki sapsar ildizining qaynatmasi, yoki anjir va sariq yo`ng’ichga 
qaynatmasi, mayiz va arpabodiyon qaynatmasi kabi yetiltirib tarqatadigan dorilarga 
ehtiyoj tushadi. Ular bilan tomoq chayiladi. 
Me`da og’zidan quyuq moddani surish uchun iyoraj fikro ichiladi. Kunjut yog’i 
qo`shilgan ismaloq oshi va karam oshi kabi yetiltirish va tarqatish xususiyatga 
ega bo`lgan ovqatlar yeyiladi. Shishlar yiring bog’lasa, og’izga tatim, mirta, yasmiq 
va zaytun bargi qaynatmasi kabi burishtiruvchi narsalar va taxir sharob ishlatiladi. 
Ituzumning shirasidan, gul yog’idan, po`sti ajratilgan yasmiqdan va gulda 
tayyorlangan marham til shishlariga foyda qiladigan dorilardan sanaladi. 
Agar til shishi g’ovak bo`lib shilliqdan bo`lsa, unga va shuningdek oxirgi 
darajasiga yetgan issiq shishga arpabodiyon ildizi kuydirib yopishtirilsa, foyda 
qiladi. 
Goho 
shunday 
shishlarda
g’alizlashgan ayrim issiq shishlarda mana shu tarkibdagi dori ishlatiladi: za`faron 
va iyoraj fiqrodan bir bo`lak, kofur va mushkdan uchdan bir bo`lak va novvotdan 
bir yarim bo`lak olib, shu tarkibdan ikki donaq vazndagisini xotin kishining sutida 
eritib burunga yuboriladi. 
Jolinus: "bir kishining tili kattagina shishdi. U kishi oltmish yoshda bo`lib, 
tomiridan hech biron oldirmagan edi. Men ham qon olmadim, unga huqo ichirdim va 
tiliga sovuqlik quyuq surtma dorilar surtib qo`ymoqchi bo`ldim. Kech vaqti edi, 
o`sha yerda hozir bo`lgan bir tabib qarshilik qildi. Bemor o`sha kechasi tushida 

---

213 
o`zini sutcho`p "shirasini og’izga olib turgan holda ko`rdi, keyin u kishi shunday 
qildi ham va butunlay sog’aydi. Bu mening bergan maslahatimga muvofiq 
bo`ldi",- deb aytadi. 
Agar shish qattiq bo`lsa, yengil tadbir qo`llash va yaxshi ovqat berish kerak. 
Quyuq xiltlar katta iyorajlar bilan bo`shatiladi, tomoq chayqaladigan suyultiruvchi 
dorilar ishlatiladi. Sariq yo`ng’ichga ivitilgan suv, anjir bilan birga tayyorlangan 
sariq yo`ng’ichga qaynatmasi va tozalangan mayiz bilan birga dafna mevasining 
suvini og’izda tutib turiladi. Yana : xotin kishi, yoki yovvoyi eshak, yoki echki 
sutini, yana shirin nabiz yoki uzum shirasi yoki xiyorshanbar asali bilan qo`shib 
qaynatilgan anjir va xurmo suvini ham Og’izda tutib turiladi. Kichik iyoraj yoki 
xiyorshanbar kabi narsalar bilan ichni doimo yumshatib turish kerak.