Farmokognoziya oxiri p65

OQQURAY ILDIZI VA MEVASI – RADICES ET FRUCTUS
PSORALEAE
O‘simlikning nomi.
Danakli oqquray — Psoralea drapacea
Bge., dukkakdoshlar — Fabaceae oilasiga kiradi.
Ko‘p yillik, bo‘yi 70—130 sm ga yetadigan o‘t o‘simlik.
Ildizi 2—4 m gacha chuqurlikda joylashgan bo‘ladi. Poyasi tik
o‘suvchi, asos qismi biroz yog‘ochlangan, sertuk, shoxlangan.
Bargi oddiy (ba’zan uch bo‘lakli), qo‘shimcha bargli, sertuk
(ayniqsa, pastki tomoni), dumaloq shaklli, o‘yilgan-tishsimon
qirrali (bargning asos qismi tekis qirrali) bo‘lib, qisqa bandi bi-
lan poyada ketma-ket joylashgan. Gullari mayda, oq-ko‘kish
rangli bo‘lib, barg qo‘ltig‘idan chiqqan shingilga to‘plangan.
Gulkosachasi 5 tishli, tojbargi qiyshiq, 5 ta bo‘lib, kapalak-
guloshlarga xos tuzilishga ega. Onalik tuguni bir xonali, yuqoriga
joylashgan. May-iyulda gullaydi, mevasi iyun-sentabrda pishadi.
Geografik tarqalishi.
O‘rta Osiyo respublikalarida hamda
Janubiy Qozog‘istonda uchraydi. Tekis cho‘llarda, qirlarda, tog‘
yonbag‘irlarida o‘sadi.
Mahsulot tayyorlash.
O‘simlikning ildizi va mevasi tayyor-
lanadi. Ildizini erta bahorda yoki kuzda kovlab olinadi va suv bilan
yuvib tuproqdan tozalanadi, bo‘laklarga bo‘lib, ochiq yerda qu-
ritiladi. Mevasini yig‘ish uchun ular pishgan vaqtida o‘sim-
likning yerustki qismi o‘rib olinadi va soya yerda quritiladi. So‘ng-
ra yanchib, elab, mevasi ajratib olinadi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Tayyor mahsulot ildiz bo‘-
laklaridan va mevadan tashkil topgan. Ildizlari yirik, yuqori
qismi — boshli, shoxlangan, sertolali, ustki tomoni och jigar-
rang, bo‘yiga biroz burishgan, ichi oq, diametri 4—5 sm ga teng.
Mevasi — mayda, yumaloq, sertuk, pishganda ochilmaydigan,
bir urug‘li dukkak.
Kimyoviy tarkibi.
O‘simlik tarkibida 0,03—0,4% efir moyi,
2,13% qandlar, 12,3% (ildizida) oshlovchi moddalar, furoku-
marinlar (mevasida — 0,1 — 1,1%, ildizida — 0,25— 0,57%),
kumarin umbelliferon hamda drapatsin steroid glikozidi bor.
Furakumarinlar yig‘indisidan psoralen va izopsoralen (an-
gelitsin) ajratib olingan.