Farmokognoziya oxiri p65

TOG‘ JUMRUT MEVASI – FRUCTUS RHAMNI
CATHARTICAE 
(BACCE SPINAE CERVINAE)
O‘simlikning nomi.
Tog‘ jumrut (itjumrut) — Rhamnus
cat-hartica L., jumratdoshlar — Rhamnaccae oilasiga kiradi (63-
rangli rasm).
Ikki uyli, sershox buta yoki kichik daraxt. Yosh shoxlarining
po‘stlog‘i yaltiroq, qizil-jigarrang, katta shoxlariniki esa qora va
yorilgan bo‘ladi. Shoxchalarining uchi tikanli. Bargi oddiy,
elliðssimon yoki yumaloq tuxumsimon, biroz o‘tkir uchli,
mayda arrasimon qirrali bo‘lib, poyada bandi bilan qarama-
qarshi o‘rnashgan. Bargidagi 3 juft yon tomirlar yaxshi taraqqiy
etgan bo‘lib, bargning uchki qismi tomon yoysimon joylashgan.
Gullari bir jinsli, 10—15 tasi birgalikda barg qo‘ltig‘ida o‘rnash-
gan. Kosacha, tojbarglari va otaligi to‘rttadan, onalik tuguni
yuqoriga o‘rnashgan. Mevasi — to‘rt xonali, sersuv, danakli me-
va. May-iyun oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentabrda pishadi.
Geografik tarqalishi.
Asosan, Moldova, Ukraina, Belorus,
Rossiya, Qozog‘iston, Kavkaz va O‘rta Osiyoning janubi-
sharqiy tog‘li tumanlarida uchraydi. Mahsulot, asosan, Ukraina

---

260
Respublikasida, Shimoliy Kavkaz, Boshqirdiston va boshqa
yerlarda tayyorlanadi.
Mahsulot tayyorlash.
Pishgan mevalar sentabr-oktabrda te-
rib olinadi va uncha issiq bo‘lmagan pechlarda quritiladi.
Mahsulotning tashqi ko‘rinishi.
Tayyor mahsulot sharsi-
mon, burushgan, yaltiroq, qora rangli mevadan iborat. Mahsu-
lotning diametri 5—8 mm, ko‘pincha meva bandi saqlanib qoladi.
Mevaning yumshoq qismida 3—4 ta (ba’zan 2 ta) uch qirrali,
bir tomoni botiq, qo‘ng‘irrangli danagi bo‘ladi. Mahsulot
hidsiz, shirin-achchiq mazasi bor. Mahsulotda xom yoki kuygan
mevalar bo‘lmasligi lozim.
Kimyoviy tarkibi.
Mahsulot tarkibida 0,76% antratsen hosi-
lalari (glukofrangulin, frangulin, frangula-emodin, josterin va
boshqalar) bor. Meva tarkibida antratsen hosilalaridan tashqari
flavonoidlar, qandlar hamda pektin moddalar bo‘ladi. Poya va
novda po‘stloqlari tarkibida ham 7% gacha antraglikozidlar
(xrizafanol va boshqalar) uchraydi.