Farmokognoziya oxiri p65

SXIZANDRA MEVASI VA URUG‘I – FRUCTUS ET SEMINA
SCHIZANDRAE
O‘simlikning nomi.
Xitoy sxizandrasi (limonnigi) — Schi-
zandra chinensis (Turcz.) Baill., magnoliyadoshlar — Magno-
liaceae oilasiga kiradi (59-rangli rasm).
Poyasining uzunligi 10—15 m va yo‘g‘onligi 1—1,5 (ba’zan
2,2) sm ga yetadigan ikki uyli liana o‘simlikdir. Bargi och yashil
rangli, elliðssimon yoki teskari tuxumsimon, o‘tkir uchli,
mayda so‘rg‘ichsimon-tishsimon qirrali bo‘lib, poyada qizil
rangli bandi bilan ketma-ket o‘rnashgan. Gullari barg qo‘ltig‘i-
dan yakka yoki to‘p bo‘lib î‘sib chiqqan. Guli oq rangli,
xushbo‘y hidli. Gulqo‘rg‘oni oddiy, 6—9 ta tojbargdan iborat,
otalik gullarida 5 (ba’zan 4—7) ta otaliklari, onalik gullarida esa
ko‘p sonli onaliklari bo‘ladi. Meva pishganida gul o‘rni 20—50
marta cho‘zilib ketadi. Har qaysi onalikdan bir-ikki urag‘li, qizil
rangli ho‘l meva hosil bo‘ladi. Shuning uchun bitta guldan hosil
bo‘lgan mevalar shingilga o‘xshab to‘p bo‘lib osilib turadi.
Urug‘i sariq rangli, buyrak shaklida. Poyasi va bargi limon
hidiga ega. Iyun oyining o‘rtalarida gullaydi, mevasi sentabr-
oktabrda pishadi.
Geografik tarqalishi.
Keng bargli o‘rmonlarda, suv bo‘yla-
rida, salqin qiyalarda va jarliklarda dengiz sathidan 200—700 m
(ko‘proq 200—500 m) balandlikda o‘sadi. Asosan, Primorsk
o‘lkasida, Xabarovsk o‘lkasining janubiy qismida, Amur vilo-
yatida, kamroq Janubiy Saxalinda, Kuril orollarida uchraydi.
Mahsulot tayyorlash.
Pishib yetilgan mevani savatga terib
olib, ho‘lligicha qabul qilish punktlariga yuboriladi. U yerda me-
va soya yoki quyosh tushadigan yerga yupqa qilib yoyib qo‘yib,
2—3 kun so‘litiladi va so‘ngra quritgichlarda 40— 55°C da 6—8
soat davomida quritiladi. Urug‘i esa ho‘l mevadan shirasini si-
qib, so‘ngra tozalab olinadi. Meva shirasi siqib olingandan so‘ng
ustiga yopishib qolgan meva po‘sti suv bilan yuvib ajratiladi yoki
namlab bochkalarga solib 3—5 kun issiq joyga qo‘yib fermen-
tatsiya qilinadi. Natijada urug‘ ustidagi meva qoldiqlari achiydi,

---

247
so‘ngra g‘alvir ustida suv bilan yuvib urug‘lar ajratib olinadi.
Urug‘ oldin ochiq havoda, so‘ngra issiq xonada 50°C da
quritiladi.