Farmokognoziya oxiri p65

SOVUNLANISH SONI
Sovunlanish soni (S.S.) deb,
bir gramm (1 g) moy tar-
kibidagi sof kislotalarni neytrallash va murakkab efirlarni gidro-
liz qilish (sovunlash) uchun ketgan kaliy ishqorining milli-
gramm miqdoriga aytiladi.
EFIR SONI
Efir soni deb, 
bir gramm (1 g) yog‘ tarkibidagi murakkab
efirlarni sovunlash (gidroliz qilish) uchun ketgan kaliy ishqo-
rining milligramm miqdoriga aytiladi.
Efir soni (ES) sovunlanish soni (SS) bilan kislota (KS)
sonining ayirmasiga teng:
ES= SS – KS
Yog‘larni tahlil qilishda efir sonining ahamiyati.
Efir
sonining katta-kichikligi yog‘ tarkibidagi yog‘ kislotalarning
molekula og‘irligiga bog‘liq. Glitseridlar hosil qilgan yog‘ kislota-
larning molekulasi qancha yuqori bo‘lsa, efir soni shuncha
kichik bo‘ladi. Agar glitseridlar past molekulali uchuvchan kis-
lotalardan tuzilgan bo‘lsa, efir soni shunga qarab kattalashadi.
Efir soni (hamda sovunlanish soni) yog‘larning glitserid-
lari tarkibiga kiradigan yog‘ kislotalarning molekula og‘irligiga
bog‘liq bo‘lib, bu son kislota soniga qaraganda har bir yog‘
uchun xos va turg‘un. Shuning uchun efir soni (sovunlanish
soni ham) tahlilga olingan yog‘larni identifikatsiya qilishda
(chinligini aniqlashda) yordam beradi. Bundan tashqari, efir
soni yog‘larning tozaligini ham ko‘rsatadi. Yog‘ga sovunlan-
maydigan boshqa birikmalar (parafin, mineral moylar va
boshqalar) qo‘shilgan bo‘lsa, efir soni (sovunlanish soni ham)
kamayib ketadi.
YOD SONI
Yod soni (Y.S.) deb,
100 gramm moy tarkibidagi to‘yin-
magan yog‘ kislotalarning qo‘shbog‘larini to‘yintirish uchun
ketadigan yodning gramm miqdoriga aytiladi.
Yog‘larni tahlil qilishda yod sonining ahamiyati. 
Yog‘ glitse-
ridlarini tashkil etgan yog‘ kislotalar tarkibida to‘yinmagan
bog‘lanishlar qancha ko‘p bo‘lsa, ularni to‘yintirish uchun
shuncha ko‘p galoidlar sarf etiladi, shu bilan birga, yod soni
ham kattalashadi. Agar yog‘ kislotalar to‘yinmagan qo‘shbog‘-
lar hisobiga oksidlansa yoki yog‘larga boshqa aralashmalar

---

92
(mineral yog‘lar, parafin) qo‘shilgan bo‘lsa, yod soni pasayadi.
Har xil guruhdagi quriydigan yoki qurimaydigan yog‘ bir-
biriga aralashib ketganida ham yod sonining miqdori o‘zga-
radi. Yod soni yog‘larning qaysi guruhiga mansubligini, toza-
ligini va chinligini aniqlashda katta ahamiyatga ega.