Farmatsevtik biotexnologiya

 
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR 
5.
Ex vivogen terapiyasi necha bosqichlarda amalga oshiriladi? 
6.
Ex vivogen terapiyasining 1-bosqichida nima ish bahariladi? 
7.
Gen terapiyasi kontsepsiyasi 
8.
Gen terapiyasi yordamida qanday kasalliklar davolangan? 
9 mavzu Terapevtik oqsillar Sitokinlar. Ularning 
turlari, farmatsevtik xususiyatlari va dori vositasi 
sifatida ishlatilishi.
Ma’ruza rejasi 
1.
 
Terapevtik oqsillarning metabolizmi 
2.
 
Immunogenlik 
3.
 
Glyukoproteinlarning uglevod profili 
4.
 
Oqsil immunogenligi 
Tayanch atama va iboralar:
oqsil, immunogen, glyukoprotein
Terapevtik oqsillarning katta molekulyar massasi qo‘shimcha xususiyatlar bilan 
birgalikda umuman ularning biomembranalar orqali o‘tishiga salbiy ta’sir etadi, shunga qaramay 
ularning dastlabki taqsimlanishi hujayraning tashqi tomon maydoni xajmini (asosan plazma 
xajmini) cheklaydi. Oqsil to‘qimaga qabul qilinganida uning matobolizmi yoki yakunlanish 
jarayoni davomida taqsimlash xajmi o‘z navbatida ortadi.
Terapevtik oqsillarning metabolizmi (ajralishi) haqiqiy oqsillarga aynan o‘xshash bo‘lgan
jarayonlar orqali ro‘y beradi. YAkuniy hisobda bu yangi sintezlangan oqsilga bog‘liq holda 
amino kislota qoldiqlaridan ajraluvchi yoki kelgusida standart metabolizm yo‘llari orqali 
degradatsiyalanuvchi proteolitik degradatsiyadan iborat bo‘ladi. Davolash oqsillari qon tarkibida 

---

41 
cheklangan proteolizis sharoitida mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lsada keng qamrovli va to‘liq 
metabolizm hujayralararo sodir bo‘ladi, natijada mahsulot hujayralar tomonidan so‘riladi.
Qon aylanishining katta sirkulyasiyasidan dori oqsilining chiqarilishi kapillyar endoteliy 
bo‘ylab o‘tishi bilan boshlanadi. O‘tish darajasi oqsilning fizik-kimyoviy xususiyatlariga bog‘liq 
(masalan, massasi va zaryadi). YAkuniy mahsulotning ajralib chiqishi asosan buyrak va (yoki) 
jigar organlari vositasida amalga oshadi. 
Molekulyar massasi <30 kDa bo‘lgan ko‘plab oqsillar buyrakdagi kalavasimon 
filtratsiyasi orqali ajratiladi. Xajmiga qo‘shimcha ravishda filtratsiya ham oqsilning zaryadlanish 
xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Glikolaminoglikanlarning mavjudligi tufayli kalavasimon 
filtratsiyasining o‘zi salbiy zaryadlanadi, natijada bir-biridan itarilish hodisasi sababli salbiy 
zaryadlangan oqsillar kuchsiz filtrlanadi. 
Dastlabki filtratsiyadan so‘ng ko‘p oqsillar yaqin kanalchalar orqali faol qayta so‘riladi 
(endotsitoz) va lizosomal degradatsiyaga uchraydi, so‘ngra amino kislota qayta absorbsiyasi 
amalga oshadi. SHunga ko‘ra aslida juda kichik butun oqsil uringa o‘tadi. 
Jigar va o‘t pufagi orqali oqsilning yutilishi ikki mexanizmlardan biri orqali amalga 
oshadi: (a) retseptor asosidagi endotsitoz yoki (b) selektiv bo‘lmagan pinotsitoz, yana oqsil 
proteolizi bilan. SHunga o‘xshash tarzda ba’zi oqsillarning proporsiyasi nishonlangan 
to‘qimalarda degradatsiyalanadi, bunda ularning funksional hujayra yuzasi retseptorlari bilan 
bog‘lanishi retseptor ligand majmuasining endotsitoz internalizatsiyasini harakatga keltiradi 
(rasm 1). 
Ayrim glyukozillangan terapevtik oqsillarning hujayraviy yutilishi spetsifik uglevod 
bog‘lovchi hujayra yuza retseptorlari orqali amalga oshadi. Hujayra yuza mannoza retseptorlari, 
masalan, glikoproteinlarga bog‘lanish xususiyatiga ega qand tomon zanjiri mannoza, fukoza, 
N
-
atsetil glyukozamin yoki 
N
- atsetil galaktozamin bilan yakunlanadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, 
mannoza retseptorining jigar uchun spetsifik bo‘lgan formasi lyuteinlovchi garmonlarning 
ajralishini ta’minlaydi. Ko‘plab glikoproteinlarning uglevod zanjiri so‘lak kislota qoldiqlari 
terminalini namoyon etadi. Jigar azialoglikoprotein retseptori sifatida glikoproteinlarga 
bog‘lanadi va umumiy sirkulyasiyadan olinishi kabi uning so‘lak kislota qoplamalari olib 
tashlanadi. 
Terapevtik oqsillarning haqiqiy famokokinetik va farmakodinamik xususiyatlari quyidagi 
bir qator omillar orqali murakkablashishi mumkin: 
Qon zardobiga bog‘lanuvchi oqsillarning mavjudligi.
Ba’zi biofarmatsevtik mahsulotlar (insulin kabi o‘suv omillari, o‘suv garmonlari va 
muayyan sitokinlar) qon tarkibli oqsillarda ko‘rinib ularga spetsifik bog‘lanadi. Bu kabi oqsillar 
transporter yoki aktivator sifatida tabiiy ishlashi mumkin va unga bog‘lanish qon zardobini 
ajratuvchi ko‘rsatkich kabi xususiyatlarga o‘z ta’sirini o‘tkazishi mumkin. 
Immunnogenlik. 
Aksariyat davolash oqsillari inson uchun tavsiya etilganda potensial 
immunnogen hisoblanadi. Insonga tegishli bo‘lmagan oqsillar (masalan, sichqon monoklonal 
antitelalari) insonda immunogen bo‘lishi mumkin. Biroq inson oqsillari ham potensial 
immunogennlik xususiyatiga ega bo‘lishi mumkin. Antitelalar shu yo‘l bilan ortib borib davolash 
oqsillari bilan bog‘lanadi va uning faolligini neytrallaydi va (yoki) uning qon zardobi yaram 
parchalanishiga o‘z ta’sirini o‘tkazadi.
 
Glyukoproteinlarning uglevod profili. 
Turli eukariot organizm ekspressiya tizimlarida 
davolov glkoproteinlarining ekspressiyasi natijasida aniqlikdagi glikosilatsiya uchun turli 
farqlarni namoyon etuvchi mahsulot hosil bo‘ladi. Aniqlikdagi glikosilatsiya namunasi oqsil 
faolligi va 
in vivo
barqarorligiga o‘z ta’siri o‘tkazishi mumkin. Ayrim achitqi va o‘simlik 
uglevod motivlari asosidagi ekspressiya tizimlari odamda immunogen xususiyatlarga ega 
hisoblanadi. 
 .
Retseptor vositasidagi endotsitoz jarayoni. Bu holatda davolash oqsili o‘z hujayra yuzasi 
retseptoriga ligand bog‘lanmoqda va (a) plazma membranasining o‘ralgan atrofida invaginatsiya 
sodir bo‘lmoqda, bunda retseptor va uning ligandi hujayraviy vezikula (b) bilan 
internalizatsiyalanmoqda. Bu odatda lizosoma orqali internalizatsiyalangan vezikulaning 

---

42 
integratsiyasi bilan davom etadi va shuning uchun ligand va retseptor lizosomal gidrolazalar 
tomonidan (c) degradatsiyalanadi. Ba’zi retseptordan (vezikulada past rN muhit sababli) 
disassotsiatsiyalangan ligand holatlarda variatsiyalar sodir bo‘lishi mumkin va keyingi navbatda 
vezikulaning seksiyalarga ega kichik retseptori shakllanadi, bu esa retseptorni hujayra yuzasiga 
qaytaradi. Lizosoma bilan vezikula sintezidan so‘ng ushbu holatda navbatdagi degradatsiya 
uchun faqat ligand mavjud (d).