Farmasevtikada boshqaruv fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Nominal shkala (Nominal) – tartibga solinmagan, atributiv belgilar o‘lchovi uchun ishlatiladigan shkala, ya’ni har bir ob’ektga ularni aniqlash uchun maxsus yorliqlar beriladi. Marketingda shkalalarning bunday turlari tartib raqamlari va boshqa belgilar, simvollar berish uchun qo‘llanadi. Masalan, dorixonaning nomi va raqami.
Tartibli yoki darajali shkala (Ordinal) – ushbusonlar ob’ektning nisbiy joylashuvini belgilaydi (elementlarning bunday tartibi xususiyatlari darajasiga ko‘ra muhimdir, miqdoriy ifodasi esa sezilarli darajada emas yoki unchalik muhim emas).
Ushbu shkala miqdoriy belgilarni o‘lchash va ularni aniqlash imkoniyatini beradi. Boshqacha qilib aytganda, qaysi ob’ektda qanday xususiyatlar ko‘p yoki kam darajada ifodalanganligini aniqlash mumkin bo‘ladi. Masalan, iste’molchilarning qanday dori vositalarini afzal ko‘rishlari darajasi.
Intervalli shkala (Interval) – teng intervallar qo‘llanadiganshkaladir. Bunday belgilar oraliqlari ob’ektlar xususiyatlari orasidagi teng o‘zgarishlarni belgilaydi. Shkalaning bunday turi ob’ektni son ko‘rsatkichlariga ko‘ra aniqlashga yordam beradi. Masalan, standart og‘ish hisob-kitobida.
Bunday shkalaning xususiy holati absolyut shkala bo‘lib, unda masshtab va sanoq nuqtasi belgilangan. Matematik tenglamasi quyidagicha:
a = 0 bo‘lganda Y = aX
Nisbiy shkala – bunday shkala yuqorida sanab o‘tilgan turlarni o‘z ichiga oladi va ob’ektlarni sinflarga ajratish, ularni solishtirish, ular orasidagi intervalni aniqlashda yordam beradi. Masalan, dorixonalar tomonidan farmasevtik tovarlarni sotish hajmi va ularning bozordagi hissasini aniqlash.
Shuningdek, ushbu shkala turlari alohida juftlikda ham ishlatilishi mumkin. Shkalalar asosiy turlarining umumiy xarakteristikasi quyidagi jadvalda keltirilgan [38].
1.1 – jadval Shkalalar asosiy turlarining umumiy xarakteristikasi

Ko‘rsatkich	Nominal shkala	Tartibli (darajali) shkala	Intervalli shkala	Nisbiy shkala
Asosiy xususiyatlar	Sonlar ob’ektlar va ularning xarakteris tikalarini aniqlash uchun beriladi	Sonlar ob’ektlar orasidagi miqdoriy tafovutni emas, balki nisbiy joylashuvini baholash uchun beriladi	Shkalaning teng intervallari ob’ekt xarakteristi kasi belgilarida gi teng intervallar ni va ob’ektlar o‘rtasidagi miqdoriy tafovutni ko‘rsatadi	Shkala koeffitsientlarni hisoblash, solishtirish, ob’ektlarni aniqlash imkonini beradi; avvlgi uch turdagi shkalalar xususiyatlariga ega
Misollar	Ijtimoiy sug‘urta polisi raqami, jinsi, komandadagi o‘yinchilar raqamlari bo‘yicha sinflarga ajratish	Musobaqa ishtirokchilari darajasi, klassi, kastasi, hayotiy xususiyatlari	Qiymat, yil, oy, baholashning besh balli tizimi	Shaharlar orasidagi masofa, yoshi, daromad miqdori, kompaniya aksiyalari dagi hissasi

Shkalashning ayrim hollarida aniqlash – aniq talablar bo‘yicha ob’ektlar o‘tkazmalarining aniq tartibini belgilash qo‘llanadi. To‘g‘ri va teskari aniqlov turlarini ajratish mumkin. To‘g‘ri aniqlov – faktorlarni ahamiyatining oshib borishiga yoki o‘rganilayotgan ob’ektga ta’siriga ko‘ra ajratish. Teskari aniqlov– faktorlarni ahamiyatining pasayib borishiga yoki o‘rganilayotgan ob’ektga ta’siriga ko‘ra ajratish.