Farmakologiya

Dorilarni takror qo‘llashda bo‘ladigan o‘zgarishlar.
Ma’lumki, dori vositalarining farmakologik ta’siri vaqtinchalik
bo‘lgani uchun davo samarasi barqaror va doimiy bo‘lishi
uchun ular takror yuborib turiladi. Òakror yuborish muddati
(kun, hafta, oylar davomida) har bir dori uchun turlicha
bo‘lib, turli ko‘rsatkich, sabab, omillarga bog‘liq. Ba’zi bir dori
vositalarini takror yuborish natijasida ularning farmakologik

---

58
ta’sirida, asosan, uch hol o‘zgarishi kuzatilishi mumkin:
ta’sirning kamayishi, kuchayishi va karaxtlik holati.
Dorilarni qisqa muddat ichida takror qo‘llashda ularning
ta’siri susaya borishi mumkin. Buni taxifilaksiya deyiladi. Uzoq
muddat qo‘llash natijasida bo‘ladigan dori samarasining
kamayishi  tolerantlik holati deyiladi. Òaxifilaksiya va tolerantlik
ko‘pchilik dorilarga, ayniqsa, uxlatuvchi, og‘riq qoldiruvchi,
surgi,  siydik haydovchi,  gi potenziv  (qon bosimini pasayti-
ruvchi) preparatlarga xosdir. Dorilar ta’sirining bunday o‘zga-
rishi organizmning doriga o‘rganib qolishi deb ham ta’riflanadi
va bu dorilar so‘rilishining va tarqalishining izdan chiqishi,
metabolizmga (kimyoviy tuzilishining o‘zgarishi) uchrashi va
organizmdan chiqib ketishi bilan tushuntiriladi. Shuni e’tiborga
olgan holda, bemorlarga davo ko‘rsatishda ishlatilayotgan dori
dozasini oshirishga, ta’sir etish mexanizmi o‘zgacha bo‘lgan
effekti o‘xshash preparatlar bilan almashtirib turishga to‘g‘ri
keladi. Bu tadbirlar antibiotiklarga ham tegishli, chunki mikro-
organizmlarning ularga sezuvchanligi takror qo‘llash natijasida
pasayib boradi.
Bemorlarga davo qilishda ushbu tadbirlar katta ahamiyatga
ega. Aks holda davo samarasiz bo‘lib, kasallik esa surunkali
holatga o‘tib ketishi mumkin.
Dori vositalarini takror qo‘llash natijasida, ularning ta’siri
kuchayib, zaharlanishga sabab bo‘lishi ham mumkin. Bularga
yurak glikozidlaridan digitalis preparatlari (digitoksin, digoksin),
barbituratlar (fenobarbital), antikoagulatorlar (neodikumarin)
va boshqalar misol bo‘la oladi. Ular organizmga yuborilganda
qonga o‘tib oqsillar (albumin, globulin va b.) bilan bog‘lanib,
metabolizmga uchrashi va tanadan chiqib ketishi qiyinlashgani
uchun turli a’zolarda, to‘qimalarda yig‘ilib boradi. Òakror
yuborish oqibatida dorining qondagi, to‘qimadagi miqdori osha
boradi va natijada zaharli ta’sir ko‘rsatadi bunday holat