Farmakologiya

O‘t haydovchi vositalar
Ma’lumki, jigarda ishlab chiqariladigan o‘t (tarkibida o‘t
kislotalar, xolesterin va boshqalar bor) oldin o‘t pufagiga
yig‘ilib, so‘ngra uning qisqarishi natijasida o‘n ikki barmoq
ichakka tushadi va u yerda ovqat tarkibidagi yog‘ni emulga-

---

251
tsiyalab (mayda bo‘laklarga bo‘lib), liðaza fermenti ta’sirida
uning parchalanishini ta’minlaydi. Jigar, o‘t yo‘llari va o‘t
qopining turli xil kasalliklarida o‘t ishlab chiqarilishi va uning
ichakka tushishi buziladi. Ushbu xastaliklar qatoriga xolesistit,
xolangit, o‘t-tosh kasalligi, o‘t yo‘llari va o‘t pufagining
harakatsizlanishi (diskineziya), jigarning yallig‘linishi (gepa-
tit) kiradi. Ayrim shunday hollarda o‘t haydovchi vositalar
tavsiya etiladi.
Ular tarkibida o‘t kislotalarini saqlovchi preparatlar bo‘lib,
o‘tni suyultiradi, o‘t yo‘llarida yig‘ilib qolishi, kristallanish
va tosh hosil bo‘lishiga imkon bermaydi.
O‘t haydovchi dorilar ta’sir etish mexanizmi va ishlati-
lishi bo‘yicha ikki guruhga: o‘t kislotasining ishlab chiqarili-
shini, o‘t sekretsiyasini oshiruvchi (xoleretiklar) va o‘t
pufagidan o‘tning ichakka tushishini ta’minlaydigan (xolekine-
tik) larga bo‘linadi.
Birinchi guruh preparatlar o‘t ishlab chiqarilishini sezilarli
darajada rag‘batlantiradi. Bularga tabiiy o‘t kislotalari saqlovchi
preparatlar kiradi. O‘t kislotasi xolesterindan hosil bo‘ladigan
xolan unumidir. U sathi faol modda bo‘lgani uchun ovqat
tarkibidagi yog‘ni mayda bo‘lakchalarga parchalaydi, hujayra
pardasining o‘tkazuvchanligini va pankreasning liðaza fermenti
faolligini oshiradi, yog‘da eriydigan vitaminlar so‘rilishini
ta’minlaydi, ichak shilliq pardasini ta’sirlaydi, peristaltikasini
kuchaytiradi, o‘t ajralishini oshiradi.
Òibbiyot amaliyotida o‘tni suyultirib, uning yopishqoqligini
kamaytiruvchi moddalar ham ishlatiladi. Ular gidroxoleretiklar
deyiladi. Misol uchun, salitsilat natriy, mineral suvlar
(Yessentuki ¹17 va ¹4), Karlovar, Jeleznovodsk, Òruskaves
suvlari shunday xususiyatga ega. O‘t yo‘li kichik toshlar bilan
berkilib qolgan hollarda gidroxoleretiklar o‘t yo‘llaridagi
bosimni oshirib, toshlarning chiqib ketishini osonlashtiradi.
Gidroxoleretiklarning bunday ta’siri spazmolitiklar (atropin,