Farhod va Shirin” va “Layli va Majnun” dostonlari Reja


Layli va Majnun syujeti tarixi va taraqqiyoti



Download 29,16 Kb.
bet3/4
Sana08.06.2022
Hajmi29,16 Kb.
#644844
1   2   3   4
Bog'liq
FARHOD VA SHIRIN DOTONLARIIII

Layli va Majnun syujeti tarixi va taraqqiyoti.
Alisher Navoiy "Xamsa"sidagi uchinchi doston "Layli va Majnun"dir. Bu doston 1484 yilda hazaji musaddasi axrabi maqbuzi mahzuf (maqsur) vaznida yozilgan.
Ey yaxshi oting bila sarog’oz,
Anjomi/g’akim yetar/ har og’oz.
– – v / v – v – / v – ––
Maf`uvlu mafoilun mafoiyl
Doston 38 bob, 3622 baytdan tashkil topgan. Alisher Navoiygacha bo’lgan davrda hamda uning zamonasida "Layli va Majnun" mavzusiga murojaat qilib, dostonlar yozgan shoirlar ko’p edi.
Aslida bu mavzu arab xalqi orasida maydonga kelib, keyinchalik islom tamadduni tarqalgan o’lkalarda eng mashhur qissalardan biri bo’lib qoldi.
Olimlarning tekshirishlari shundan dalolat beradiki, avvalida arablarning bani Omir qabilasiga mansub qays va uning sevgisi haqidagi qissa maydonga kelib, bu qissa ibn qutayba, al-Johiz, Abulfaraj kabi olimlarning "Kitob ush-she`r vash-shuaro", "Kitob ul-og’oni" nomli asarlarida hamda umaviylar davridagi shoirlar she`rlarida tilga olingan. Keyinchalik esa u islom madaniyati tarqalgan g’ayri arab o’lkalarda to’laqonli badiiy asarlarning yaratilishiga sabab bo’lgan. Ana shunday shoirlardan mashhuri Nizomiy Ganjaviydir. Undan keyin Xusrav Dehlaviy, Ashraf, Abdurahmon Jomiy, Shayxim Suhayliylar ham bu mavzuda go’zal asarlar yozganlar. Alisher Navoiy o’zining "Layli va Majnun"ini yozayotganda eslatilgan va boshqa asarlardan xabardor edi.
Alisher Navoiy o’zigacha yozilgan "Xamsa"larning fors tilida ekanligini uqtirib, o’z "Xamsa"sini turkey tilda yozishga kirishadi:
Men turkcha boshlabon rivoyat,
Qildim bu fasonani hikoyat.
Kim shuhrati chun jahonga to’lg’ay,
Turk elig’a dog’i bahra bo’lg’ay. (9-tom, 311)
Alisher Navoiy "Layli va Majnun" dostonida shu mavzuda o’zigacha yozilgan asarlarga, bir tomondan, o’xshaydigan (mavzu, voqea, timsollar), ikkinchi tomondan o’xshamaydigan (voqea, timollar talqinida) asar yaratish borasida ko’p o’ylagani va, nihoyat, bu masalaning yechimini topgani haqida shunday yozadi:
Kim, Ganjada ganjlar yoshurg’on,
Har ganjigakim yasadi qo’rg’on.
Yo hindnajodi hinduvizod-
Kim, qasrlarini qildi obod.
Har qal`a uchun kerakdurur shahr,
Ham qasrg’a bog’u sabzadin bahr.
Bo’lsa manga fursat ul qadar chog’
Kim, shahr ila tarh solibon bog’.
Bog’ini riyozi xurram etsam,
Shahrini savodi a`zam etsam. (9-tom, 34)
Bunday mulohazaning bayon etilishiga sabab shuki, bu doston haqida juda ko’p olimlar fikr yuritdilar, uni har bir davr talabi asosida tahlil qilishga urindilar. Ammo ular Alisher Navoiy e`tiroflaridan kelib chiqib bu asarga yondashmasdan, balki o’z tushuncha va maqsadlari asosida ish tutdilar.
Respublikamiz mustaqillikka erishgach, umuman merosga, jumladan Alisher Navoiyning "Layli va Majnun"iga ham istiqlol g’oyasi talablari asosida yondashish, uni tahlil qilishga urinishlar ko’zga tashlanmoqda. Masalan, adabiyotshunos Najmiddin Komilovning "Tasavvuf" deb nomlangan birinchi kitobining (Toshkent, "yozuvchi", 1996) "Ishq otashining samandari" bobi Alisher Navoiy "Layli va Majnun"iga bag’ishlangan. Unda dostondagi ishqni "ishqi haqiqiy" tarzida tushinishgа moyillik ko’proqdir. T.G’afurjonova esa "Layli va Majnun" nashri so’ngidagi izohlarda [9-tom, 318] dostonda "tasavvufga doir talqinlar bo’lsa-da,… majoziy ishq qismati, ijtimoiy adolatsizlik tasviri… hayotiy tasvirlangan" tarzida mulohaza yuritadi. Aslini olganda ikki muallif ham haq. Chunki Alisher Navoiy dostonning eslatganimiz "Ishq ta`rifi" bobida haqiqiy va majoziy ishqlar haqida ham so’z yuritib, Majnun majoziy ishqga erishgan va haqiqiysidan ham bahramand bo’lgan timsol ekanligini qayd etadi
Demak, Majnun obrazi talqinida Alisher Navoiy e`tirofidan kelib chiqib shug’ullansa, masala ancha oydinlashadi.

Download 29,16 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish