Fargʻona Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo kafedrasi 19. 54 —guruh talabasi

n = √D yoki n2 = D(5)

Demak n2 =D bo’lganda, P=R bo’lishi kerak. Bu tenglama faqat tug’ma dipoli bo’lmagan moddalargagina xos. Qutblangan molekulalarda Dning n2ga, Pning Rga teng bo’lmasligi sabablari quyidagilardir. Nurning elektr maydoni tez o’zgaruvchan bo’lib, uning o’zgarish tezligi (chastotasi) 4-10 sek1ga teng (ko’zga ko’rinadigan nur uchun). Issiqlik ta’sirida molekulalarning tebranish chastotasi 1011—1012sek1 ga teng. Shunday qilib molekula­ning tug’ma dipoli nur maydonida qutblanishga ulgura olmaydi, ya’ni qutblangan molekula o’zgaruvchan maydonda orientatsion qutblanishga uchramaydi uning dipoli o’zgarmasdan qoladi. Shu sababdan, o’zgaruvchan maydonda qutblanmagan va qutblangan molekula bir xilda qutblanadi va P ning qiymati molekula uchun ham bir xil bo’ladi, Bunday xolda tenglama (6) o’z kuchini saqlab qoladi.Xuddi shuningdek, og’ir yadro xam tez o’zgaruvchan maydonda qutblanishga ulgura olmaydi. Natijada atom qutb­lanish sodir bo’lmaydi. SHunday qilib, refraktsiya faqat elektron qutblanishga teng bo’lib qoladi: P=R

Molekulyar refraktsiya (yoki solishtirma refraktsiya) hamma elektronlarning qutblanishini ko’rsatadi. (6, 7) tenglamalarga muvofiq, moleku­lyar refraktsiyaning qiymati temperaturaga va bosimga bogliq emas. Shu bilan birga, uning qiymati moddaning agregat holatiga xam bog’liq bo’lmaydi. Shunday qilib, refraktsiya moddani harakterlovchi eng axamiyatli fizik konstantalarning biridir.Refraktsiya additiv xossadir, molekulaning refraktsiyasi shu molekulani tashkil qilgan atomlar tuzilishi va tarkibiy qismlari (bog’, xalqalar) refraktsiyalar yig’indisiga teng bo’ladi.[4]Refraktsiyaning additivligiga induktsion effekt kam ta’sir ko’rsatadi, lekin yondosh bog’lar ta’sir etadi. Bu vaqtda kuzatilgan refraktsiya additivlik qoidasiga muvofiq hisoblab chiqilgan refraktsiyadan ortiq bo’ladi. Bu hodisa refraktsiya ekzalyatsiyasi deyiladi. Refraktsiyaning additivligi moddalarning tuzilishini aniqlashga imkon beradi: moddalarning tuzilishini refraktsiyaning additivligidan foydalanib aniqlash bu sohadagi fizik usullarning biridir.

Dipol nima?

Bir necha hafta oldin, mening ikki yaxshi do'stim so'zning asl ma'nosi haqida sog'lom bahslashishdi dipol. Sem bu so'zga ishora qilib, bahsli tomonini boshladi dipol ikkita kichik so'zdan tashkil topgan - "di", ya'ni "ikkita" va "qutb", ya'ni "biror narsaning oxiri yoki chekkasini" anglatadi. Bill munozaraga Merriam-Vebsterning so'zlarini keltirib, dipolni juda kichik masofa bilan ajratilgan teng va qarama-qarshi elektr zaryadlari juftligi sifatida belgilaydi.Biroq, Sem magnitning ikki uchi ko'pincha magnit dipol deb atalishini ta'kidladi, shuning uchun dipol so'zi aslida magnit moddalarni anglatadi. Xo'sh ... kim to'g'ri? Adolat uchun, ularning ikkalasi ham noto'g'ri emas. Dipol - bu ikkita teng va qarama-qarshi zaryadlarni o'z ichiga olgan moddadir (zaryadga ega bo'lish, ma'lum miqdordagi energiyaga ega deb o'ylash mumkin). Zaryad elektr, magnit yoki boshqa har qanday turdagi bo'lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, biz elektr dipol va magnitni farqlashimiz mumkin.Dipol (di... va yun. polos — qutb) 1) elektr D. — bir-biridan masofada joylashgan miqdor jihatdan oʻzaro teng va turli ishorali ikki nuqtaviy zaryad +q va —q dan tashkil topgan sistema. Tashqi elektrostatik maydon taʼsiri boʻlmagan holda, molekula tarkibidagi musbat va manfiy zaryadlarning ogʻirlik markazlari bir-biriga nisbatan maʼlum masofaga siljigan boʻlsa, bunday molekulaga elektr D. deb qarash mumkin. Bu esa tashqi elektr maydonga joylashtirilgan dielektriklarda sodir boʻlayotgan fizik jarayonlarni tushunishda katta qulayliklar yaratadi; 2) magnit D. — aylanma tokka va magnit xususiyatiga ega boʻlgan jism. Maʼlumki, har qanday jism atomlardan tashkil topgan. Atomlar tarkibidagi elektronlar yopiq orbita boʻyicha juda katta tezlik bilan harakatlanib, aylanma toklarni vujudga keltiradi. Aylanma tokning musbat yoki shim. qutbi deb konturdan magnit induksiya vektorining chiqish tomoni, unga teskari tomoni esa manfiy yoki jan. qutbi deb ataladi. Agar biror jiyemdagi elektronlarning orbitadagi harakati tufayli vujudga kelgan aylanma toklar oʻzaro maʼlum tartibda joylashib, ularning magnit maydonlari bir-birlarini kuchaytirib yuborsa, bunday jism magnit xususiyatiga ega boʻladi. Shuning uchun istagan magnitni qator katta va kichik boʻlakchalarga ajratib yuborilganda ham, har bir boʻlakcha shim. va jan. qutbga ega boʻlib, magnitlik xususiyatini saklab qoladi.