Farg`ona davlat universiteti filologiya fakulteti o`zbek tili yo`nalishi 2-kurs 21. 72-guruh talabasi Madaminova Mohinurning hozirgi o`zbek tilidan mustaqil ta’lim taqdimoti

Undalma kengaytirgan olmosh so‘zshakl gapning barcha bo‘laklari, bo‘lakning kengaytiruvchilari, qolaversa, bo‘lak bo‘laklarining kengaytiruvchilari bo‘lishi mumkin:

kesim: Do‘stim, ishonganim sensan;

ega: Oybek, sen maktabga kechikyapsan;

hol: Halim, sen tufayli murodimga yetdim;

aniqlovchi: Gulbadan, sening muhabbating dilingda pinhon;

to‘ldiruvchi: Qarchig‘ay changalim, senga yo‘l bo‘lsin.

Kirish kengaytiruvchilar

Kirish kengaytiruvchilar gapning konstruktiv bo‘laklari sanalmish ega va hol kabi faqat va to‘g‘ridan-to‘g‘ri gap markaziga munosabatda bo‘ladi. Biroq kirish kengaytiruvchi (Pm)ga grammatik jihatdan bog‘lanmaganligi bois unga nisbatan konstruktiv sifatini qo‘llab bo‘lmaydi.

Kirish kengaytiruvchi so‘z, birikma va gap ko‘rinishida bo‘lishi mumkin:

1. Farg‘onada, balki, balqarsan.(A.Orip.)

2. Tabibning ta’biricha, shohning sog‘ayishi uchun uch narsa zarur ekan. (Ert.)

3. Men sizga aytsam, bir kunda uch mahal shaharga qatnashning o‘zi bo‘lmaydi. (S.Nur.)

Shu sababli kirish kengaytiruvchi kirish so‘z, kirish birikma, kirish gap kabi turga bo‘lib o‘rganiladi.

Kiritma qurilma

Kiritma qurilma gap holatida bo‘lib, nutqda gapdan anglashilayotgan fikrga qo‘shimcha tariqasidagi yangi fikrni bayon etish vositasi. Kiritma kirish gapdan o‘zining gaplik mohiyatiga to‘la egaligi (kirish gap garchi shaklan gap tarzida bo‘lsa-da, ko‘proq kirish so‘z tabiatiga ega bo‘ladi), asosiy gap bilan mazmuniy bog‘liklikning o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi.

Kiritma qurilmaning o‘rni ham gap tarkibida qat’iy. U asosiy fikrga qo‘shimcha, ilova fikrni ifodalaganligi bois gap avvalida kela olmaydi. Chunki asosiy fikr boshlanmasdan ilova fikrni berish noo‘rin. Shuningdek, kiritma, odatda, gap oxirida ham bo‘lmaydi

E’tiboringiz uchun tashakkur!