Farg‘ona, 2021-2022 “ Muhandislik kommunikatsiya qurilishi ” kafedrasi

Eritmaning vodorod ko‘rsatkichi (pX) ayni eritmadagi vodorod ionlarining konsentratsiyalarining manfiy qnli logarifmiga son jixatdan tengdir.

Masalan, agar [X-] ionlarining konsentratsiyasi bo‘lsau xolda va eritma muxiti kislotali bo‘ladi, agar [X-] ionlarining konsentratsiyasi bo‘lsau xolda va eritma muxiti ishqoriy bo‘ladi. suvli eritmalarda pX qiymati 0 dan 14 gacha bo‘lgan oraliqda bo‘ladi.
Eritma muxiti:
Kislotali, agar , pX<7 va pX qiymati qanchalik kichik bo‘lsaeritma kislotaliligi shunchalik katta bo‘ladi.
Neytral, agar , pX=7.
Ishqoriy, agar , pX>7 va pX qiymati qanchalik katta bo‘lsaeritmaning ishqoriyliligi shunchalik katta bo‘ladi.
[X⁺] ionlarining konsentratsiyasi bilan pX qiymati va eritma muxiti orasidagi bog‘lio‘lik jadvalda keltirilgan.
Elektrolitlarning suvdagi eritmalaridagi va reaksiya muxitini sifatiy jixatdan indikatorlar yordamida anio‘lanadi.
Eritma pX bog‘liq xolda rangini qayta O‘zgartiradigan moddalarga indikatorlar deyiladi.
Amalda eng ko‘p foydalaniladigan indikatorlar:

1. 
   Lakmus – pX=5-8 intervallarda rangini O‘zgartiradi;
   
2. 
   Fenolftalein – pX=8,2-10 intervallarda rangini O‘zgartiradi;
   
3. 
   Metil O‘nqsariq (metiloranj) – pX=3,1-4,4 intervallarda rangini O‘zgartiradi.
   

Eritmalarning aniq pX qiymatlarini maxsus asboblar – pX metrlar yordamida o‘lchanadi.
Vodorod ko‘rsatkich kimyoviy va bologik jarayonlarda katta axmiyatga ega, chunki bu jarayonlar reaksiya muxitiga bog‘liq xolda xar xil tezliklarda xar xil yo‘nalishlarda boradilar.Suv xavzalarida yuqori darajada fotosintez jarayoni ketayotgan davrda pX ko‘tarilishi mumkin, masalan, O‘zbekistonda iflos suvlarni biologik yo‘l bilan tozalaydigan xovuzlarda suvo‘tlar va suvga botib qsuvchi o‘simliklarni maksimal ko‘paygan vaqtda pX = 9-10,5 ga ko‘tariladi.Bunday vaqtda suvda karbonat angidrid mutloq yo‘qoladi (o‘simlik tomonidan qabul qilinadi) va muxit karbonatlar tomonidan ishqorlanadi.Vodorod ionlarining konsentrasiyasi gidrobiontlarning tarqalish chegaralari va ularni xayot faoliyatining xarakteriga xam tasir qiladi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, suvning faol reaksiyasi gidrobiontlarning tarqalishiga, ko‘payishiga va rivojlanishiga tasir qiladigan ekologik omildir.