Фарғона политехника институти

6-расм. Полистиролда пармаланган тешик қирралари бўлиб, радиусли 
ѐриқларнинг қолдиқ кучланишлар билан ўсиши. 
а) пармалашдан сўнг;б) пармалашдан 30 дақиқа сўнг; 
в) 1 соатдан сўнг;г) 4 соатдан сўнг. 

---

13 
Пармалаш жараѐнида айланиш даври ва ўқ бўйлаб йўналган кучларнинг 
ўзгаришини акс эттирувчи осциллограмма кўрсатилган. 
Парманинг кесувчи қирралари четки қисмларини кесишни бошламагунча 
момент тез ўсиб боради, кейинроқ тешик девори ва тасмачалар орасидаги 
ишқаланишнинг ўсиши оқибатида момент ўсиши давом этади. Парманинг 
кўндаланг қирраси ишлов берилаѐтган материал билан бирга боғланишдан 
чиққанлиги сабабли, ишлов берилаѐтган материалнинг термик кенгайиши ва шарт 
этилган эгилувчан тикланиши билан тешик девори ва парма ўртасидаги 
ишқаланиш туфайли ҳаттоки кесиш жараѐни тугаганда ҳам, ўзининг бошланғич 
қийматига эришмай туриб момент қисқаради. Бу қолдиқли момент тешик сирти 
ҳароратининг ўсишига таъсир этади, ҳали парманинг кўндаланг қирраси ишлов 
берилаѐтган материалнинг сиртига етиб бормай туриб ўқ бўйлаб йўналган куч 
тезлик билан катталашади. Шу ондан бошлаб, ўқ бўйлаб йўналган куч доимий 
бўлиб қолади ѐки тешикнинг чуқурлашиши ҳисобига оз-моз кичраяди. Анча 
чуқурроқ тешикларни пармалашда айланиш даври тезроқ ўсади. 
1.1.3 Пармалашнинг оптимал усуллари 
Пластмассани пармалаш жараѐнида қирраларни осон йўқотишни 
таъминлаш ва ишлов берилаѐтган материал ва парма сирти ҳамда қиринди 
орасидаги ишқаланиш натижасида содир бўладиган иссиқликни бартараф этиш 
кўпинча муҳим омиллар бўлиб ҳисобланади. Бу омилларни парма ва пармалаш 
усулини танлашда ҳисобга олиш зарур. Битта кесувчи қиррага узатишнинг (S
z
) 
узатиш ва парманинг айланма тезлиги (кесиш тезлиги)нинг мақбул қийматларини 
танлаб олиш зарур. Агар битта кесувчи қиррага узатиш катта бўлса, у ҳолда 
тешик қирраси атрофида ѐриқлар пайдо бўлади, агар узатиш кичик бўлса, куйиб 
ѐки эриб кетиш ҳодисалари рўй бериши мумкин. 

---

14