Fanning paydo bo’lishi

Kelajak uchun soliqning asosiy mazmuni.
Manga Karta qo’zg’aloni Fransiya Revolutsiyasi bilan o’xshash, bunga ko’ra Lues XVI qirollikni inqiozli holatda meros qilib oladi. Yetti yillik urush va Fransuzlarning Amerika Mustaqillik urushiga jalb qilinishi Fransiyani inqirozga olib keladi. Revolutsiyaning bo’lishiga bundan boshqa ko’plab sabablar bor edi : eski tuzumning qiyinchiliklari, jamiyatdagi tengsizlik, burjuaziyaning oddiy xalq ustidan asossiz shikoyatlari va soliq to’lovlari kabilar. Faqatgina Cherkovlar emas, hattoki ba’zi zodagonlar ham to’g’ri soliqlarni to’lamaganlar. Soliqlarni yig’ib beruvchilar uzoq vaqt o’zlarining feodal yerlarini qo’lda saqlab qolganlar. O’n yettinchi asrning oxiriga kelib to’g’ri soliqlar zodagonlikning belgisi sifatida namoyon bo’lgan. Agarda kimning puli bo’lsa va ular soliqlarni to’lashga qurbi yetsa ular kam soliq to’laganlar. O’zi uchun imtiyozlarni sotib olish juda ham oson bo’lgan biron bir boy inson uchun. Soliq to’lay olmaydigan o’rtasida nomutanosibliklar bo’lgan.
Fransiya zodagonlarining soliqlarni to’lamasligi Fransiyaning urush vaqtida qarz olishga majbur qiladi. Ma’lum darajada soliqlarning ko’tarilishi bu xalqda noroziliklarning paydo bolishiga olib keladi. Bu esa davlatda daromad solig’ining nufuzi oshishiga olib keldi va hamma jismoniy shaxslardan mol-mulkiga qarab soliq undirildi. Daromad solig’ini Fransiya Revolutsiyasida muhim rol o’ynagan shaxs yozuvchi Tomas Payne tushuntirib bergan. Uning eng eng katta ishi “Inson huqulari” asari( 1791-1792- yillarga qadar chop etilmagan). Uning asari keng muhokamda bo’ladi va 1798-yilda Britaniya Bosh vaziri Uilyam Petti tomonidan daromad solig’i Buyuk Britaniyada joriy qilinadi.
Amerika Mustaqillik Urushida Amerika kolonistlarinig Britaniya Parlamentining soliq to’g’risida chiqargan qarorlariga qarshi g’azabi asta-sekinlik bilan kuchayib bordi. Soliqlarning ko’p qismi askarlar uchun, himoya uchun sarflangan va Yetti Yillik Urushda ko’payib ketgan Britaniya hukumatining qarzlarini to’lashda sarflangan. Amerika koloniyalari o’zlarining moliyaviy qiyinchiliklari haqida ayta olishi uchun parlament a’zolarini saylashda ishtirok eta olmagan. Bu esa odamlarga yomon ta’sir ko’rsatgan shuning uchun ular “tushuntirib berilmagan soliq bizga kerakmas” deb norozilik bildirishgan. Noroziliklarning bir nechta asosiy sabablari bor, Amerika kolloniyalari uchun bir nechta qarorlarlar rejalashtirilgan, masalan 1733-yildagi molesas solig’ va 1764-yildagi Shakar soliqlaridir. Bu soliqlar Stamp qaroriga ko’ra plantatsiyalardan olingan. Bu qarorga ko’ra koloniyalardan shtamplangan qog’ozlardan fodalanish talab qilingan. Bu shtamplangan qog’ozlar Londondan sotib olingan va soliqlar Britaniya pulida to’langan. 1766-yilda bu soliqlar bekor qilinadi. Eng muhim soliq bo’lgan choy solig’i joriy etiladi.
Choy solig’I 1767-yilda Charles Tovnshend tomonidan nizomi tuzib chiqilgan va bu nizom Tovnshend nizomi bilan ham yuritiladi. Bu nizom uzoq vaqt amal qilgan. Koloniylardan oligan soliqlar yanada oshirilishi, koloniya majburiyatlarining yanada ortishi koloniyalarning, Britaniyaning koloniya soliqlarni yig’ishi mustaqillikka bo’lgan harakatlarini tezlashtirib yubordi. Choy solig’i ommaviylashmadi va odamlarning noroziligiga olib keldi, va oqibatda esa 1770-yilda “Boston odamlarni o’ldirish” nizomining qabul qilinishiga olib keldi. Bu mashum voqea esa Amerika revolutsiyasining boshlang’ich alomati bo’ldi. Shundan so’ng Britaniya hukumati Townshend qonunlarining ko’pchiligini bekor qildi. Lekin choy solig’i bekor qilinmadi. Choy solig’i bilan shakar va shtamp soliqlari o’rtasidagi farqlar xalq o’rtasida to’g’ri tushunilmadi. Bu holatda esa norozilikning kuchayishi Britaniyaning Ost-Indiya kompaniyasining inqirozga yuz tutishiga olib keldi.
Kompaniya Uning to’plangan,,choy tog’I” va 1773 yildagi ,,choy honuni” ga binoan choy kontrabandasiga qarshi kurashga qaramay, va import bojining o’zgarmaganiga qaramay, choy importi mustamlaka mamlakatlar uchun arzonroqlashtirilgan edi. The British East India kopmaniyasiga hech qanday soliqlarsiz Britaniyaga choy import qilish va hech qanday vositachilarsiz mustamlakalarga to’g’ridan tog’ri export qilishga ruxsat berildi va bu kompaniya shu tariqa monopolga aylandi. Keyinchalik mansabdorlarda mustamlakalarning mustaqilligi haqida xavotir va boshqa monopollardan qo’rquv paydo bo’ldi va Britaniyaliklar mustamlakalardan soliq olish huquqini o’z boshqaruviga olishi haqida ,, Boston choy Partiyasi" ga xabar berdi, bunga etiroz bildirganlar choy kemalarini boston portlariga langar tashlashiga qo’ymasdan kemalarni dengizga haydadilar. Bu voqea 1775 yili boshlangan mustaqillik urushiga sabablardan biri buldi.
Bundan tashqari soliqlarning ortib borishiga qarshi ko’plab qo’zg’alonlar sodir bo’lgan . Ulardan 3 ta qo’zg’alon yirik va mashhurdir va katta va munozaraga boy qo’zg’alon yuqorida aytib o’tilgan Burg ishi(2004) bo’ladi.