Fanning nomi: Fizika Mavzu nomi

Interferensiyaning texnikada qo’llanilishi. Yorug’lik interferensiyasi amalda juda ko’p joylarda qo’llaniladi. Fizik tadqiqotlar va texnik tatbiqlar uchun qator interferension asboblar –interferometr lar ishlab chiqilgan. Ularning barchasi bitta prinsipga asoslangan bo’lib faqat tuzilishi jihatidangina farq qiladi.Gap shundaki interferension manzara interferensiyalanuvchi to’lqinlarning optik yo’llari ayirmasiga juda sezgir bo’adi. Yo’llar ayirmasining juda kichik o’zgarishalarida ham interferension yo’llar sezilarli siljib ketdi.barcha interferometrlarning tuzilishi ana shunga asoslangan.

Interferometrlar yordamida yorug’lik to’lqlarining uzunligini juda yuqori aniqlikda aniqlash kichik uzunliklar va burchaklarni aniq o’lchash sirtlarning silliqlash va sayqallash sifatini baholash mumkin. Interfeometrlar bilan bir qatorda eng kuchli spektral asbob – interferension spektroskop (yoki spektograf) yaratilagan ular yordamida spektroskopiya (fizikaning spektrlarini o’rganuvchi sohasi)da katta muvaffaqiyatlarga erishadi. Interferomtrlarning ko’p sondagi turlarini yaratishda amerikalik fizik A.A.Maykelson interferometrining tuzilishi bilan tanishamiz.

Sirtlarning ishlash sifatini tekshirishni ko’raylik. Buning uchun tekshirayotgan namunaning sirti bilan juda silliq etalon plastinka arasida pona shaklidagi yupqa havo qatlami hosil qilinadi

18-rasm

19-rasm

Sirtning notekisliklari tekshirayotgan a sirtdan va etalon plastinkaning pastki b yorug’’lik qaytishida hosil bo’ladigan interfernsion yo’llar siljiydi-egrilanadi.

Agar notekislik chuqurlik emas balandlik-do’nglik ko’rinishi bo’lsa u holda interferension yo’llarning egilishi qarama-qrashi tomonga yo’nalgan bo’ladi. Tegishli o’lchashlarni o’tkazib bu notekislar o’lchami haqida ma’lumotga ega bo’lish mumkin.

Yorug’lik interferensiyasi hodisasidan optika sanoatida optikaning ravshanlashuvida keng foydalanadi. Gap shundaki hozirgi zamon optik asboblar optic qurilmalar juda ko’p shishalar – linzalar prizmalar va boshqaladan tuzilgan.Yorug’lik bunday optik sistemalar orqali o’tganda juda sirtlardan masalan fotoobyektivlarda 10 dan ortiq suv osti kemalarining periskoplarda esa 40 ga yaqin sirtlardan qaytadi. Yorug’lik sirtiga perpendikulyar tushganda ham bir sirtdan tushayotgan yorug’lik energiyasining 5-9% qaytadi. Buning oqibatida hatto shunday bo’ladiki asbob orqali asbobning o’ziga kelib tushadigan yorug’likning atiga 10-20 foizi otishi mumkin. Natijada ko’rlayotgan (yoki suratga olinayotgan ) obyektlar tasvirining yorqinligi va kontrasti seziarli zaiflashadi, tasvir bliklar (oq dog’lar) hosil bo’ladi. Optik shishalar sirtidan yorug’likning qaytishidan kelib chiqadigan bunday nuqsonlarni bartaraf qilish uchun sirtning qaytarish koeffitsiyentini kamaytirish kerak. Shundaginaoptik asbob hosil qiladigan tasviraniqroq ravshanroq chiadi.

Optik asboblarni qaytishidagi interferensiya asosida amalga oshiriladi. Buning uchun optic sistemalardagi linzaning har bir erkin sirtiga n sindirish ko’rsatkichi shishanikidan biroz kichikroq bo’lgan moddadan yupqa parda qoplanadi. Pardaning qalinligi h bo’lsa pardoning ustki va pastki sirtlridan qaytgan to’lqinlarning optik yo’llarning ayirmasi (ikkala nur ham optic zichligi kattaroq muhit sirtidan qaytayotganini hisobga olganda)

(3.7)
ga teng bo’ladi lning qiymati yarim to’qin uzunligiga teng bo’lgan holda (minimumlik shartiga ko’ra) ikkala to’qin tebranihlari A nuqtada qarama-qarshi fazada bo’aldi va o’zaro interferensiyalanib bir-birini so’ndiradi.Pardaning yuqori sirtidagi barcha nuqtalar uchun ham bunday natija o’rinli bo’ladi. Demak parda sirtidan yorug’lik qaymaydi yoki juda kam qaytadi.Binonarin linza sirtidan yorug’lik qaytmasligi uchun;

20-rasm

Bo’lishi kerak . Bunda pardaning qalinligi quydagicha bo’ladi.

Agar pardaning sindirish ko’rsatkichi n unga nur tushayotgan muhit (bizning holda havo)ning n1va shishaning n2 sindirish ko’rishkichlari ko’paymasining kvadat ildiziga teng.

FSMU TEXNOLOGIYASI

Dars yakuni O’qituvchi o’tgan yangi mavzu bo’yicha tushunmagan savollarga javob beradi,darsni mustahkamlashdagi o’quvchilar javobini muhokama qilib, o’quvchilar bilmini baholaydi va darsni yakunlaydi

Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni o’qib kelish va formulalarni yod olish