Fanni o‘qitishdan maqsad fitots noz yoki o‘simliklar jamoasi, fitots noz

FITOTSENOZ ORDINATSIYASI. ASSOTSIATSIYANING FLORISTIK
TARKIBI. YARUSLILIKNING PAYDO BO‘LISHI
Dars o‘quv maqsadi:
geobotanikada asosiy sistematik birlik hi-soblangan
o‘simliklar assotsiatsiyasi to‘g‘risida tushuncha berish.
Ko‘rgazmali qurollar
: rasm-chizmalar,
rbariy papkasi, qog‘ozlar, rul tka, chiz-
gich, t sha va pichoq, b gona o‘t o‘simliklar aniqlagichlari
Kompyuter texnologiyalaridan foydalanish
: elektron darslik matni,
animatsiyalar bilan dars o‘tish.
:
rbariy papkasi, qog‘ozlar, rul tka, chiz-gich,
sha va pichoq, b gona o‘t o‘simliklar aniqlagichlari.
Asosiy o‘quv materiali qisqacha bayoni.
Odatda, assotsatsiyada-gi
o‘simliklarni o‘rganayotganda, birinchi navbatda, tur soni (floristik tarkibi),
ikkinchi navbatda, yarusligi, uchinchi navbatda, mo‘lligi undan k yin
hayotchanligi va boshqalar hisobga olinadi.
O‘simliklar qoplami vaqt o‘tishi bilan almashinishi shu yerda o‘ta-digan
o‘simliklarning biologik xususiyatiga, boshqa o‘simliklar bilan kurashish
faoliyatiga (y rdagi namni, oziq moddalarni o‘zlashtirishiga) va boshqa omillarga
bog‘liq. Bunda qaysi o‘simlik sharoitga t z mos-lashsa, u o‘sha joyning asosiy
xo‘jayini bo‘lib, boshqa o‘simliklarning qurib qolishiga sababchi bo‘ladi. Masalan,
yantoq bilan shuvoq h ch vaqt birga o‘smaydi. Yantoq o‘sgan joyda shuvoq
o‘smaydi. Bu yerda asosiy o‘simlik edifikatori yantoqdir. Uning ildizi yer osti
suviga t gib turadi. U har qanday sharoitda ham o‘sa oladi. Natijada yantoq bilan
qoplangan maydonda shuvoq butunlay o‘smaydi, bor bo‘lsa ham, kichik, nimjon
tiplarinigina uchratish mumkin.
Fit ts
zni tashkil etg n turl rning tuproq yo‘z sid tekislikd g riz nt l
o‘rn shuvi s
zd turl rning j yl shuvi d yil di. J yl shuv fit ts
z
sh kll nishining turli b sqichl rid turlich bo‘l di.
Quyid gich j yl shuv tipl ri m vjud:
1. Alohida j yl shuv.
2. Alohida guruhl r h lid j yl shuv.
3. Tig‘iz (tikis) guruhl r h lid j yl shuv.
4. Tig‘iz diffoziyal ng n h ld j yl shuv.
O‘simlik turl rining alohida j yl shuvi fit ts
z sh kll nishining d stl bki
sqichl rid bo‘l di. Individl r shunch lik siyr kki, ul rning bir-birig t ’siri jud
z, s zil rli em s. M
n, qum b
nl rid s lin s ks vul v b ’zi boshqa
turl rning j yl shuvini ko‘rs tish mumkin.
Shu individl rning har biri urug‘i bil n v v
tiv ko‘p yib ki-chik
to‘d
rni h sil qil di, mm turl
m
nch uz q. Bu h -l t alohida
guruhl r bo‘lib j yl shish d yil di. Guruhl r 
sid o‘z
t ’sir d yarli yo‘q.
lgusid o‘simliklarning turli int nsivlikd ko‘p yg nid n guruh-l r
ng yib, individl r ko‘p yib, tig‘izr q o‘simliklar guruhl ri sh kl-l
di, mm
alohida turl r individl rning to‘d
ri jr lib tur di. Bu ti-g‘iz guruhl r h sil qilib
yl shish d yil di. Bu to‘d
r 
sid , yniq-s , y
sti qisml ri o‘rt sid o‘z
’sir s zil rli bo‘l di.

---

82
O‘simliklar q pl mi sh kll nishi, ko‘p yishi d
m et di tur indi-vidl ri
tud
ri k ng yadi v qo‘shni turl r individl ri 
sig suqilib kir b shl ydi.
Bund y tuzilishni fit ts
zning diffoz tuzilishi d yil di. Turl r v individl r
sid o‘z
t ’sir, r
t s zil di. mm tuli-gich diffuz o‘rn shishni t bi td
uchr tish qiyin. Bu jarayonning d st-l bki uch b sqichi ko‘pr q uchr ydi. Iqlim v
tuproq sh
itining fit -ts
z eg ll
n m yd nning b rch qisml rid bir il
bo‘lm sligi to‘liq diffuz j yl shishg to‘sqinlik qil di. Cho‘l o‘simliklari
fit ts
zl rid , rktik v g mm
fit ts
zd h ch q ch n tig‘iz j yl shish
bo‘l-m ydi. mm ul rning y r sti qisml ri, b ’zi h ll rd , o‘z
t ’sir et dig n
tig‘iz bo‘lishi mumkin. Mikr
ly f zgin n tekis m yd nl rd ham
turl rning t rq lishi nch f rq qil di. Bir m yd n-ning o‘zid suv qo‘ll ydig n v
qo‘ll
ydig n j y o‘simliklari ham o‘z
f rq qil di. Ul rd f
gik
sqichl rning o‘tish mudd tl ri, q pl ng nlik, uchr vch nlik d
ri har il
bo‘l di.
Fit ts
zning b rch m yd nl rid uning k mp
ntl ri nch n tekis
rq
yotg nligini ko‘rdik. Bu hodisani o‘rg ng n D niyalik lim R unki r
fit ts
zd turl rni uchr vch nlik d
sining shk
si-ni tuzib chiqdi v f iz
bil n b lgil shni t klif etdi. Turl rning uchr sh f izni niql sh uchun s
sh
yd nch
rd n f yd
nil di. R unki r m yd nch
rid turl r s ni niql
di
umumiy o‘rg nilg n m yd n-ch
rd u yoki bu turning uchr sh f iz his bg
lin di: R = %.
Fit ts
zning turli m yd nl rid o‘simlik guruhl rining turli yni
mikr
ly fd o‘zig
s bo‘lib sh kll nishi m
ik lik d yil di. Bund