Fanni o‘qitishdan maqsad fitots noz yoki o‘simliklar jamoasi, fitots noz

Klim
n (iqlimiy) lm shinuvl r.
Bu il suks ssiyal r Yer sh rining
’lum qismid iqlimning o‘zg rishi tuf yli yuz
k
di. Iq-limning o‘zg rishi
es fit ts
zl rning lm shinuvini ikki yo‘l bil n k ltirib chiq rishi mumkin.
Birinchid n, fit ts
z fl
t rkibining qis-man o‘zg rishi v qayta tikl nishi yo‘li
bil n ( yrim turl rning n bud bo‘lishi, migr tsiya, yrim turl rning ko‘pr q
rq lishi), ikkinchid n, turl rning ev lutsiyasi yo‘li bil n (ek tip yoki oraliq
sh kll rning h sil bo‘lishi). Iqlimning o‘zg rishi tuf yli bo‘l dig n lm shinuvl r
sriy, ju-d sekin v o‘z q mudd td s dir bo‘lg nligid n uni kuz tish jud qiyin.
Shuning uchun bu h qd faqat p
nik , t ri iy g
giya, t ri iy g
gr fiya
’lum tl rig
sl nibgin , ul
chiq rish mumkin. Ko‘pchilik h ll rd bu
ul
r t
miniy bo‘l di.
n, q zilm h ld t pilg n b ’zi o‘simliklarning q ldiql ri uchl mchi
muzlik d vrid shim liy Yarimsh rd q
yinl r (Fagus), gr bl r (Carpinus),
em nl r (Quercus), yong‘ ql r (juglans), k sht nl r (Castanea), s kv yya
(Sequoia) k bi subtr pik iqlim d
tl ri ko‘pl b o‘sg nligid n d
k b
di.
zirgi v qtd ul rning b ’zil ri faqat Shi-m liy 
rik
v J nubi-Sh rqiy
siyod gin o‘s di, 
s. Uchl m-chi d vr 
irid iqlimning yan
sovuql shuvi o‘sh d vr fl
sining yan
k mb g‘ ll shuvig
lib k lg n,
tij
h zirgi p ytg ch s q-l ng n sovuqq chid mli nin
rglil r hukmr n
bo‘lib q ldi. M rk ziy siyo hududid qirqqul ql r ginkg
r v b ’zi boshqa
ng b rgli d -r
tl r q ldiql rining t pilishi ham shu r gi n g
gik
o‘tmishining d -lill ridir.
rf
n lm shinuv (suks ssiya)l r.
Yer yuz sining (l ndsh ft)
o‘zg rishi o‘simliklar q pl mining o‘zg rishig b
sit t ’sir etuvchi f kt rdir,
chunki u j yning gidr
gik v iqlimiy sh
itl rining o‘zg rishig
lib k
di.
P. D. Yar sh nk fikrig ko‘r , bu il o‘zg rishl r t g‘ m ssivl -rining
ko‘t rilishi, y r q big‘ining to‘lqinsim n t br nishi n tij sid k -lib chiq di v
sriy o‘zg rishl r his bl nib, Y r sh rining jud k tt m yd nl rid s dir bo‘l di.
ryol r v diysid t
ss
rning p yd bo‘lishi v shung bog‘liq h ld
gidr
gik r jimning o‘zg rishi n tij si-d k lib chiq dig n lm shinuvl r s zil rli
, t zr q s dir bo‘l -di. Vulkanl rning tilishid gi l
v kul q tl mi
sg n m yd nl rd , s l yuvib k tg n j yl rd yuq tilg n fit ts
zl rning qayta
tikl nishi es k
str fik lm shinuvl rdir.
g‘ m ssivl rning g
gik d vrl rd sekin- st ko‘t rilishi o‘sh
gi nl rd iqlimning o‘zg rishi v qayta diff
nsi ll shuvig
lib k -l di,
ndlik bo‘yich p g‘
r sh kll
di. Har bir p g‘
o‘zi-g
s
o‘simliklar ss tsi tsiyal ri v o‘simliklar q pl mining tipi h sil bo‘l di. G‘ rbiy
vk
rti r gi nid t g‘ tizm
rining ko‘t rilishi tu-f yli p lid min nt
o‘rmonl rd n t g‘ning p stki v o‘rt qisml rid m -n
min nt o‘rmonl r p yd
bo‘lg n. Yer yuz sining d ngiz s thid n b
ndligig m s k
dig n b
ndlik
g‘
rini O‘rt
siyo hududi-d ham yaqq l kuz til di. 
mik K. Z.
kir v (1955) t
nid n 
sl nib niql ng n cho‘l, dir, t g‘, yayl v k bi
ndlik p g‘
-rining har biri o‘zig
s tuproq, iqlim sh
iti v ung m s
o‘simliklar q pl mig eg . B ’zi liml rning fikrich , O‘rt Rus b
ndligi, Ur l
g‘l rid o‘suvchi o‘simliklar b
nd t g‘l rg
s turl rdir. B
nd t g‘l r srl r
mid y mirilib p stl shg n, mm o‘simliklar q pl -mining m ’lum qismi

---

60
zirg ch s ql ng n. Qizilqum cho‘ll rid gi p s-t k q ldiq t g‘l rining
o‘simliklari ham shu t g‘l rning uz q g
gik t ri iy d lill ridir. D ngiz
qirg ql rining to‘lqinsim n ko‘t rilishi v p
yishi ham o‘simliklar q pl mining
vriy r vishd
lm shinuvig
lib k
di.
Qumli cho‘ll rd qumning ko‘chishi, b
nl rning h sil bo‘lishi ham,
ko‘pchilik h ll rd , o‘simliklar q pl mining lm shinuvig
lib k
di. Bul rd n
shq ri, d ryol r o‘z nining o‘zg rishi, s l b sishi n -tij sid l yq ning
to‘pl nishi, vulkanik jinsl rning stid q lg n m y-d nl rd ham fit ts
zl rning
suks ssi n qatori n tij sid sing
z yo‘li bil n yangi fit ts
zl r p yd bo‘l di.